William Blake - Auguries of Innocence

To see a world in a grain of sand,

And a heaven in a wild flower,

Hold infinity in the palm of your hand,

And eternity in an hour.

A robin redbreast in a cage

Puts all heaven in a rage.

A dove-house fill'd with doves and pigeons

Shudders hell thro' all its regions.

A dog starv'd at his master's gate

Predicts the ruin of the state.

A horse misused upon the road

Calls to heaven for human blood.

Each outcry of the hunted hare

A fibre from the brain does tear.

A skylark wounded in the wing,

A cherubim does cease to sing.

The game-cock clipt and arm'd for fight

Does the rising sun affright.

Every wolf's and lion's howl

Raises from hell a human soul.

The wild deer, wand'ring here and there,

Keeps the human soul from care.

The lamb misus'd breeds public strife,

And yet forgives the butcher's knife.

The bat that flits at close of eve

Has left the brain that won't believe.

The owl that calls upon the night

Speaks the unbeliever's fright.

He who shall hurt the little wren

Shall never be belov'd by men.

He who the ox to wrath has mov'd

Shall never be by woman lov'd.

The wanton boy that kills the fly

Shall feel the spider's enmity.

He who torments the chafer's sprite

Weaves a bower in endless night.

The caterpillar on the leaf

Repeats to thee thy mother's grief.

Kill not the moth nor butterfly,

For the last judgement draweth nigh.

He who shall train the horse to war

Shall never pass the polar bar.

The beggar's dog and widow's cat,

Feed them and thou wilt grow fat.

The gnat that sings his summer's song

Poison gets from slander's tongue.

The poison of the snake and newt

Is the sweat of envy's foot.

The poison of the honey bee

Is the artist's jealousy.

The prince's robes and beggar's rags

Are toadstools on the miser's bags.

A truth that's told with bad intent

Beats all the lies you can invent.

It is right it should be so;

Man was made for joy and woe;

And when this we rightly know,

Thro' the world we safely go.

Joy and woe are woven fine,

A clothing for the soul divine.

Under every grief and pine

Runs a joy with silken twine.

The babe is more than swaddling bands;

Throughout all these human lands

Tools were made, and born were hands,

Every farmer understands.

Every tear from every eye

Becomes a babe in eternity;

This is caught by females bright,

And return'd to its own delight.

The bleat, the bark, bellow, and roar,

Are waves that beat on heaven's shore.

The babe that weeps the rod beneath

Writes revenge in realms of death.

The beggar's rags, fluttering in air,

Does to rags the heavens tear.

The soldier, arm'd with sword and gun,

Palsied strikes the summer's sun.

The poor man's farthing is worth more

Than all the gold on Afric's shore.

One mite wrung from the lab'rer's hands

Shall buy and sell the miser's lands;

Or, if protected from on high,

Does that whole nation sell and buy.

He who mocks the infant's faith

Shall be mock'd in age and death.

He who shall teach the child to doubt

The rotting grave shall ne'er get out.

He who respects the infant's faith

Triumphs over hell and death.

The child's toys and the old man's reasons

Are the fruits of the two seasons.

The questioner, who sits so sly,

Shall never know how to reply.

He who replies to words of doubt

Doth put the light of knowledge out.

The strongest poison ever known

Came from Caesar's laurel crown.

Nought can deform the human race

Like to the armour's iron brace.

When gold and gems adorn the plow,

To peaceful arts shall envy bow.

A riddle, or the cricket's cry,

Is to doubt a fit reply.

The emmet's inch and eagle's mile

Make lame philosophy to smile.

He who doubts from what he sees

Will ne'er believe, do what you please.

If the sun and moon should doubt,

They'd immediately go out.

To be in a passion you good may do,

But no good if a passion is in you.

The whore and gambler, by the state

Licensed, build that nation's fate.

The harlot's cry from street to street

Shall weave old England's winding-sheet.

The winner's shout, the loser's curse,

Dance before dead England's hearse.

Every night and every morn

Some to misery are born,

Every morn and every night

Some are born to sweet delight.

Some are born to sweet delight,

Some are born to endless night.

We are led to believe a lie

When we see not thro' the eye,

Which was born in a night to perish in a night,

When the soul slept in beams of light.

God appears, and God is light,

To those poor souls who dwell in night;

But does a human form display

To those who dwell in realms of day.

Οιωνοί της Αθωότητας

Για να δεις τον κόσμο σε ένα κόκκο άμμου

Και τον παράδεισο σε ένα αγριολούλουδο

Κράτησε το άπειρο στην παλάμη του χεριού σου

Και την αιωνιότητα σε μία ώρα.

Ένας κοκκινολαίμης πετρίτης σε κλουβί

Φέρνει όλο τον ουρανό σε οργή.

Ένας περιστερώνας γεμάτος περιστέρια

Φέρνει ρίγος σε όλες τις περιοχές της κόλασης

Ένα πεινασμένο σκυλί στην πύλη του αφεντικού

Προβλέπει την καταστροφή του κράτους.

Ένα άλογο που το κακομεταχειρίστηκαν στο δρόμο

Ζητά από τον ουρανό ανθρώπινο αίμα

Κάθε κραυγή ενός κυνηγημένου λαγού

Σχίζει μια ίνα από τον εγκέφαλο.

Μια σιταρήθρα* τραυματισμένη στο φτερό

Ένα χερουβείμ σταματά να τραγουδά

Ένας ψαλιδισμένος κόκορας έτοιμος για μάχη

Φοβίζει τον ήλιο που ανατέλλει.

Κάθε λύκου και λιονταριού η κραυγή

Από την κόλαση εγείρει μια ανθρώπινη ψυχή.

Το άγριο ελάφι που περιπλανάται εδώ και εκεί

Εμποδίζει την φροντίδα της ανθρώπινης ψυχής

Το κακομεταχειρισμένο αρνί τρέφει την δημόσια διαμάχη

Και όμως συγχωρεί την λεπίδα του χασάπη.

Η νυχτερίδα που φευγαλέα πετά στο τέλος του απογεύματος

Άφησε το μυαλό που δεν θέλει να πιστέψει

Η κουκουβάγια που καλεί τη νύχτα

Μιλά στον τρόμο του άπιστου.

Αυτός που θα πληγώσει έναν τρυποφράχτη**

Δεν θα αγαπηθεί ποτέ από άνθρωπο

Αυτός που στο βόδι θυμό προκάλεσε

Δεν θα αγαπηθεί ποτέ από γυναίκα.

Το αχαλίνωτο αγόρι που σκοτώνει τη μύγα

θα νιώσει την αγριότητα της αράχνης

Αυτός που βασανίζει το δαιμόνιο του σκαραβαίου

Υφαίνει κλήματα σε ατέλειωτη νύχτα.

Η κάμπια πάνω στο φύλλο

Σου επαναλαμβάνει τη θλίψη της μητέρας της

Μην σκοτώνεις ούτε το σκόρο, ούτε την πεταλούδα

Διότι η τελική κρίση πλησιάζει.

Αυτός που θα εκπαιδεύσει άλογο για πόλεμο

Δεν θα περάσει ποτέ το αντιδιαμετρικό εμπόδιο

Το σκύλο του ζητιάνου και τη γάτα της χήρας

Τάισε τα και θα παχύνεις.

Η σκνίπα που τραγουδά το τραγούδι του καλοκαιριού

Παίρνει δηλητήριο από τη γλώσσα του συκοφάντη

Το δηλητήριο του φιδιού και της σαλαμάνδρας

Είναι ο ιδρώτας του ποδιού της ζήλιας.

Το δηλητήριο της μέλισσας

Είναι η ζήλια του καλλιτέχνη.

Το ένδυμα του πρίγκηπα και τα κουρέλια του ζητιάνου

Είναι δηλητηριώδη μανιτάρια στα σακούλια του φιλάργυρου

Μια αλήθεια ειπωμένη με κακό σκοπό

Νικάει όλα τα ψέματα που μπορείς να επινοήσεις.

Είναι σωστό, έτσι έπρεπε να είναι

Ο άνθρωπος έγινε για την χαρά και την λύπη

Και όταν αυτό εμείς σωστά γνωρίζουμε

Τον κόσμο με ασφάλεια διασχίζουμε.

Χαρά και λύπη είναι τέλεια υφασμένα,

Μια ενδυμασία για τη θεϊκή ψυχή.

Κάτω από κάθε θλίψη και πεύκο

Τρέχει μια χαρά με μεταξωτό νήμα.

Το μωρό είναι κάτι περισσότερο από φασκιά

Σε όλα αυτά τα ανθρώπινα κράτη

Φτιάχτηκαν εργαλεία, και ανθρώπινα χέρια γεννήθηκαν

Κάθε αγρότης καταλαβαίνει.

Κάθε δάκρυ από κάθε μάτι

Γίνεται ένα μωρό στην αιωνιότητα.

Αυτό συλλαμβάνεται από τη λαμπρότητα του θηλυκού

Και επιστρέφει στη δική του απόλαυση.

Το βέλασμα, το αλύχτισμα, το μούγκρισμα και ο βρυχηθμός

Είναι κύματα που σκάνε στην ακτή του Ουρανού.

Το μωρό που κλαίει κάτω από την βέργα

Γράφει την εκδίκηση στα βασίλεια του θανάτου

Τα κουρέλια του ζητιάνου, κυματίζοντας στον αέρα,

Σχίζουν κουρελιάζοντας τους Ουρανούς.

Ο στρατιώτης, οπλισμένος με σπαθί και όπλο

Παραλυμένος χτυπά ο καλοκαιρινός ήλιος.

Το φαρδίνι*** του φτωχού αξίζει περισσότερο

Από όλο το χρυσό στις ακτές της Αφρικής.

Μισό φαρδίνι στυμμένο από τα χέρια του εργάτη

Θα αγοράσει και θα πουλήσει τις εκτάσεις του φιλάργυρου

Ή, αν προστατεύεται από ψηλά

Και αυτό ολόκληρο το έθνος πουλά και αγοράζει.

Αυτός που εμπαίζει την πίστη του βρέφους

Θα εμπαιχτεί σε μεγάλη ηλικία και στο θάνατο.

Αυτός που θα διδάξει το παιδί να αμφιβάλλει

Από το σάπιο τάφο ποτέ δεν θα ξεφύγει.

Αυτός που σέβεται την πίστη του βρέφους

Θριαμβεύει πάνω στην κόλαση και στο θάνατο.

Τα παιχνίδια του παιδιού και η λογική του γέροντα

Είναι οι καρποί των δύο εποχών.

Ο ερωτών, που κάθεται έτσι πονηρός,

Ποτέ δεν ξέρει πώς να απαντήσει.

Αυτός που απαντά με τα λόγια της αμφιβολίας

Σβήνει το φως της γνώσης.

Το ισχυρότερο δηλητήριο που έχουμε γνωρίσει

Προέρχονταν από το δάφνινο στέμμα του Καίσαρα.

Το τίποτα μπορεί να παραμορφώσει το ανθρώπινο γένος

Όπως το σιδερένιο στήριγμα της πανοπλίας.

Όταν ο χρυσός και οι πολύτιμοι λίθοι κοσμούν το άροτρο,

Η ζήλια θα προσκυνήσει τις ειρηνικές τέχνες.

Ένα αίνιγμα, ή η κραυγή του τριζονιού,

Είναι μια ταιριαστή απάντηση στην αμφιβολία.

Η ίντσα του μυρμηγκιού και το μίλι του αετού

Κάνει την ανάπηρη φιλοσοφία να χαμογελάσει.

Αυτός που αμφιβάλλει από αυτό που βλέπει

Ποτέ δεν θα πιστέψει, κάνε αυτό που σ' ευχαριστεί.

Αν ο ήλιος και το φεγγάρι αμφέβαλλαν

Αμέσως θα έσβηναν.

Το να έχεις πάθος μπορεί να σου κάνει καλό,

Αλλά δεν υπάρχει καλό αν το πάθος είναι μέσα σου.

Η πόρνη και χαρτοπαίκτης, από το κράτος

Αδειοδοτημένοι, οικοδομούν τις τύχες του έθνους.

Η κραυγή της πόρνης από δρόμο σε δρόμο

Θα υφάνει το σάβανο της παλιάς Αγγλίας.

Η κραυγή του νικητή, η κατάρα του ηττημένου,

Χορεύουν μπροστά από την νεκροφόρα της νεκρής Αγγλίας.

Κάθε νύχτα και κάθε αυγή

Μερικοί στη μιζέρια γεννιούνται,

Κάθε αυγή και κάθε νύχτα

Μερικοί γεννιούνται σε γλυκιά απόλαυση.

Μερικοί γεννιούνται σε γλυκιά απόλαυση,

Μερικοί γεννιούνται στην ατελείωτη νύχτα.

Οδηγούμαστε στο να πιστεύουμε ένα ψέμα

Όταν βλέπουμε όχι με το μάτι,

Το οποίο γεννήθηκε σε μια νύχτα για να χαθεί σε μια νύχτα,

Όταν η ψυχή κοιμόταν στις ακτίνες του φωτός.

Ο Θεός φαίνεται, και ο Θεός είναι φως,

Σε αυτές τις φτωχές ψυχές που κατοικούν στην νύχτα.

Μόνο η ανθρώπινη μορφή φανερώνεται,

Σ' αυτούς που κατοικούν στα βασίλεια της ημέρας.

*είδος κορυδαλλού

**είδος πουλιού γένος τρωγλοδύτη

***παλιό νόμισμα της Αγγλίας ισότιμο με το 1/4 της πέννας

Μετάφραση: Ιπτ. Ολλανδός 

 

πηγή  http://monopoihmata.blogspot.gr/2010/04/william-blake-auguries-of-innocence.html

ΤΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΚΟΡΝΗΛΙΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ

Κώστας Αξελός-η φιλία υπό ερώτηση

Η φιλία υπό ερώτηση μας αφορά αποφασιστικά, ακόμη κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε. Η φιλία αποτελεί πρόβλημα, ή μάλλον συνιστά μια ερώτηση. Δεν αποκλείει το παιχνίδι της έλξης-απώθησης, αντιθέτως το συμπεριλαμβάνει. Η φιλία δεν μας αποκαλύπτει το μυστικό της όταν προσεγγίζεται ψυχολογικά ή κοινωνιολογικά, αν και οι προσεγγίσεις αυτές μπορούν κάπως να την φωτίσουν. Η προβληματική της φιλίας αποκτά ρίζες στη σχέση της με τον εαυτό της, τους άλλους, τον κόσμο. Η φιλική σχέση δεν θεωρεί τον εαυτό της, τους άλλους, τον κόσμο σαν μια κτήση και δεν υποκύπτει σε μια ιδεαλιστική ή ρομαντική αντίληψη της φιλίας.

Το κέντρο της φιλίας δεν τοποθετείται μέσα στο υποκείμενο, το οποίο, διατηρώντας τα πρωτεία, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και αντιλαμβάνεται αυτό που δεν είναι σαν ένα αντικείμενο ή ένα σύστημα αντικειμένων. Η φιλία διατρέχει το σύνολο της σχέσης άνθρωπος και κόσμος. Ξετυλίγεται με μια κάποια ηρεμία, αλλά η κίνησή της είναι επίσης συγκρουσιακή, γεννά συγκρούσεις, γεννιέται από αυτές, και συνεπώς είναι αμφίσημη. Θαρραλέα φιλία και αποστασιοποιημένη μαχητικότητα μπορούν κάλλιστα να συμπορευτούν. Και η φιλία, όπως όλες οι παρορμήσεις και όλες οι καταστάσεις, αποτυγχάνει, έχοντας επιτύχει σχεδόν το μέγιστο δυνατόν.

Η φιλία, ή, για να την ονομάσουμε διαφορετικά, η φιλικότητα, παραμένει εξαιρετικά αινιγματική. Η επίκλησή της δεν ισοδυναμεί με την απονομή ενός πρωτοκόλλου οδηγιών χρήσεως. Ακόμη και η λέξη «φιλία» έχει τόσο πολύ παραφθαρεί που μας υποχρεώνει να υπερβούμε τις συνήθεις έννοιές της, για να μάθουμε αυτό που σήμαινε η αρχαία φιλία, η οποία παρέμεινε, όπως και η φιλία, άσκεφτη, γιατί δεν είχε τοποθετηθεί στο κέντρο με αφετηρία το. οποίο μπορούσε να εκδηλωθεί.

Την εποχή της θριαμβεύουσας και παραπλανητικής τεχνικής, η φιλία δεν προσφέρει ένα άνετο καταφύγιο απέναντι στη σκληρότητα της τεχνικότητας. Το κέντρο της ίδιας της τεχνικής και ολόκληρη η κατακλυσμιαία εμφάνιση του τεχνικού μηχανισμού μπορούν, ίσως, να προσεγγιστούν φιλικότερα, χωρίς να θεωρούμε τους εαυτούς μας κυρίους ή σκλάβους του τεχνικού πεπρωμένου. Αν διερευνήσουμε την πορεία μιας φιλικότερης προσφέρουσας φύσης, του χαμένου θεού, του ανθρώπου που βαδίζει προς την ανάληψη. Αν η πορεία αυτή αποδεικνυόταν παραγωγική, θα μπορούσαμε τότε να μάθουμε να ζούμε και να πεθαίνουμε πέρα από την ελπίδα και την ψευδαίσθηση, την απελπισία και την απογοήτευση.

Αυτή η φιλική σχέση με τον κόσμο, καινούργια και ήδη αιώνια, σημαίνει επίσης σκεπτόμενη και ποιητική αποδοχή του Όλου-Τίποτα. Ασφαλώς η παγκόσμια τεχνική συνιστά μια αλλαγή στην ιστορία της σχέσης άνθρωπος-κόσμος, ολοκληρώνοντας ταυτόχρονα, μέσα στη γενική μη ολοκλήρωση, τα ήδη αναγγελθέντα προλεγόμενα. Ωστόσο δεν είναι με την τεχνική μόνο ή κυρίως μ' αυτήν που μπορεί να δημιουργηθεί ένα άνοιγμα το οποίο απαιτεί σκέψη και εμπειρία του κόσμου και των κόσμων όπου παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα θα ειδώνονταν ταυτόχρονα από κοντά κι από μακριά.

Ο χρόνος στην ολότητά του, όλος και αδυσώπητος, απαιτεί μια προσέγγιση, αυτός που εξουσιάζει τους ισχυρότερους των νικητών. Δεν απαιτεί από εμάς να είναι διαρκώς και τεχνητά γεμάτος, όπως και δεν αντέχει να αδειάζεται από τους παλμούς του. Η φιλικότητά μας, έναντι της χρονικότητας της οποίας είμαστε οι δρώντες και οι μάρτυρες, μπορεί να δώσει ένα στυλ λιγότερο συγκρατημένο στα λόγια και τις πράξεις μας. Ο στόχος της ανθρώπινης κοινότητας στο σύνολό της, αν υπάρχει τέτοιος στόχος, δεν είναι η παγκόσμια αγάπη, όλων για όλους, μια αγάπη σχεδόν χριστιανική. Ο κόσμος ο οποίος ακολουθεί το ρυθμό του χρόνου δεν είναι ο τόπος της γενικευμένης ευτυχίας.

Η φιλία για την οποία μιλάμε, δεν είναι ένα υποκατάστατο αυτής της αγάπης. Ισχυρότερη από την αγάπη, διαφορετική από την αγάπη, γνωρίζει ότι διατρέχεται από την αρνητικότητα. Παραμένει εξίσου διαφορετική από τον έρωτα όπως και από τη συντροφικότητα που για ορισμένο καιρό αποκαλείτο σοσιαλιστική. Οι δεσμοί μεταξύ της φιλίας και της αγάπης είναι και παραμένουν εξαιρετικά πολύπλοκοι και τοποθετούνται σε διάφορα επίπεδα.  Η φιλία είναι άραγε ο γενικός όρος που περιέχει την αγάπη; Είναι τόσο δύσκολο να μιλάμε για την αγάπη σε όλες τις μορφές της, να χρησιμοποιούμε το ρήμα αγαπώ. Γεμάτες πολυφωνία και αμφισημία, οι λέξεις και τα ονόματα του έρωτα και του μη έρωτα εξαρτώνται, πέραν της ψυχολογίας, από την ψυχή, και ακόμη στενότερα από τον κόσμο. Η φιλία δεν είναι κάτι το χλιαρό ή κάτι το ψυχολογικά εμπαθές. Υποκείμενη στο ανικανοποίητο και φερόμενη προς τη δράση, ανοικτή στην οδύνη και τείνοντας προς μια ορισμένη υπέρβαση της αποδεκτής και μεταλλαχθείσας δυστυχίας, δεν είναι καμωμένη μόνο από τη στόφα των ονείρων. Το εμπειρικό επίσης είναι άξιο ερώτησης και δεν λειτουργεί ποτέ μόνο του. Λιτή και περιέχουσα τη σκιά που της αναλογεί, με μια συναισθηματική χροιά που δεν βουλιάζει μέσα στο ψυχολογικό, ασυνεπής με τον τρόπο της και γεμάτη ζωντάνια, η εν λόγω φιλία είναι προσφέρουσα και αποτελεί ένα με την αμφισημία η οποία σημαδεύει με τη σφραγίδα της κάθε ανθρώπινο ον, κάθε ανθρώπινο παιχνίδι που παλεύει μ' ένα άλλο ανθρώπινο παιχνίδι και την ίδια τη σχέση του παιχνιδιού του ανθρώπου με το παιχνίδι του κόσμου. Γνωρίζοντας ότι συμβιβασμοί, ψέματα και συγκαλύψεις δεν μπορούν ποτέ να εκριζωθούν εξ ολοκλήρου, μια φιλία όσο το δυνατόν διαυγέστερη τολμά να αναγνωρίσει όλες τις μεταμορφώσεις που γνωρίζει, είτε αυτό της αρέσει είτε όχι.

Η φιλία δεν προσφέρει πρότυπα, και δεν είναι από μόνη της πρότυπο. Τα πρότυπα γίνονται για να εγκαταλείπονται και η εφαρμογή τους, πάντοτε κατακριτέα, περιέχει ήδη την αρχή του τέλους τους. Είναι πολύ δύσκολο να μιλάμε για τη φιλία. Κι εδώ, όπως κι αλλού, οι λέξεις μας λείπουν. Αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την εμπειρία της γλώσσας, και συνεπώς της γλώσσας της φιλίας, ακριβώς εκεί όπου οι λέξεις μας λείπουν. Ωστόσο η φιλία δεν γίνεται μια περιπέτεια του άφατου βιωμένου. Ούτε το βιωμένο ούτε η σκέψη προσφέρουν ένα τελευταίο καταφύγιο, ακόμη κι αν η ζωή προστιθέμενη στη σκέψη μπορεί να ανοίγει. Χωρίς να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στον ακατάλυτο δεσμό που συνδέει «ζωή» και «σκέψη», δεν παύουμε να φλυαρούμε για τις επιρροές και τις περιπέτειες του βιωμένου, 'λες και το βιωμένο δεν μπορεί να είναι εξίσου άψυχο όσο και η πιο απενσαρκωμένη, η πιο αφηρημένη, όχι όμως η πιο αφαιρετική «σκέψη». Το παιχνίδι της φιλίας μας αφορά όλους μας, όντα ζωντανά και σκεπτόμενα, όντα που περνούν, όντα περαστικά. Ωστόσο, για τον άνθρωπο, είμαι σημαίνει βαθύτερα με διαπερνάει το παιχνίδι που συντονίζει τον άνθρωπο με τον κόσμο. Η φιλία δεν είναι υπερφυσική, θεία, ή κυρίως ανθρώπινη και κοινωνική. Δεν είναι επιβαλλόμενη ή ηθελημένη, αποφασισμένη ή διεκδικούμενη. Είναι ικανή να υφάνει δεσμούς, ταυτόχρονα ισχυρούς και λεπτούς, μεταξύ όσων ανοίγονται σ' αυτήν, την υποδέχονται και την επεξεργάζονται, δηλαδή μεταξύ όσων τολμούν να την δεχτούν και να την προσφέρουν. Ούτε είναι θέμα διαλόγου ή αμοιβαίας κατανόησης. Ο καθένας μας ξεφεύγει από τον άλλο, όπως ξεφεύγει πρώτα απ' όλα από τον εαυτό του. Η φιλία παραμένει αντιφατική, καθότι συνδεδεμένη με τη μη φιλία, και το παιχνίδι της, που δεν συνδέει απλώς άτομα, διαπερνάει όλους αυτούς που υπό τον ρυθμό του χρόνου δεν είναι «όντα» που μπορούν να πουν τα πάντα ο ένας στoν άλλο ή να κάνουν τα πάντα μαζί, αλλά αποσπάσματα μιας μεγάλης περιπέτειας, που υπερβαίνει κατά πολύ τις ψυχολογικές και κοινωνικοϊστορικές περιπέτειες. Εν πάση περιπτώσει, ακόμη κι αν γίνεται κατανοητή με βάση το παιχνίδι της ολόκληρης σχέσης, κάθε φιλία παραμένει συγκεχυμένη.

Δεν αναπτύσσεται μέσα σto χρόνο, αλλά, από αυτόν, μπορεί να δοκιμαστεί  σε μια άλλη σχέση με το χρόνο. Καθώς δεν απελπίζεται από το παρελθόν, δεν εξαντλείται στην επικαιρότητα αλλά υποδέχεται το κάλεσμα της παρουσίας, γνωρίζοντας ότι ολόκληρα τμήματα του μέλλοντος ανήκουν ήδη στο παρελθόν, παραμένει διαθέσιμη σ' αυτό που οδηγεί στο μέλλον, το οποίο δεν είναι απλώς ο μελλοντικός χρόνος και δεν θα συμβεί ποτέ σε όλη του την αγνότητα, δεδομένου ότι καμιά στρoφή δεν είναι ολοκληρωτικά ριζική. Ούτε κοινό ούτε αστρικό, το παιχνίδι της φιλίας μπορεί να πάλλεται, πέραν του ανθρώπινου και των ορίων του, προς το απεριόριστο, αλλά όχι προς το άπειρο. Αυτό που πάλλεται μέσω της φιλίας μπορεί να ακολουθήσει την πορεία του με κατεύθυνση το άστρo που προσανατολίζει την περιπλάνησή μας.

Όσο αρκoύμαστε να βυθίζουμε τα πάντα σε μια εξέπου απαρτίζεται από μεγάλους σταθμoύς, ξεκινώντας από τη φυσικοχημική ύλη-ενέργεια και φτάνοντας στη βιολογική ζωή και από αυτή στις ψυχοκοινωνιολογικές ομαδοποιήσεις και τα λεγόμενα πoλιτιστικά έργα, εξερεύνηση που έχει ήδη γνωρίσει θαυμαστές νίκες, χάνουμε τη «φύση» και τη «ζωή», το «ανθρώπινο», την «κοινότητα» και τα «έργα» που δεν είναι προπάντων ή εν κατακλείδι πολιτιστικά . Στο μακρύ γίγνεσθαι των μορφών-και-περιεχομένων ο άνθρωπος τείνει να θεωρεί τον εαυτό του ως τον τελευταίο σταθμό. Τρόπον τινά, είναι ο τελευταίος σταθμός, μέχρι νεωτέρας διαταγής. Είναι «αυτός» που απoκαθιστά θεωρητικά αυτό που προηγείται του εαυτού του και τον περιβάλλει, δρώντας στην πράξη όσο μακριά μπορεί να πάει η ερμηνεία του ανθρώπου παραμένει ωστόσο ουμανιστική, καθιστώντας τον κέντρο, έννοια και τέλος του σύμπαντος. Η άλλη αυτοερμηνεία του ανθρώπου τον - καθιστά ένα απόσπασμα, το ομιλών και δρων απόσπασμα του κόσμου. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, το παιχνίδι που διαπερνάει τον άνθρωπο τον ανοίγει διαφορετικά στoν κόσμο που διακυβεύεται. Αυτό που καλείται ακόμη άνθρωπος μπορεί τότε να πάψει, στην κυριολεξία, να «είναι» ή να «γίνεται», όχι για να βρεθεί εκμηδενισμένος αλλά για να βρεθεί μεταμορφωμένος πέρα από την υποκειμενικότητα, πρότυπο της αντικειμενικότητας.

Αυτό που διαπερνάει τον άνθρωπο έχει «ανάγκη» τον άνθρωπο. Ωστόσο δεν πρόκειται πλέον για τον άνθρωπο του ουμανισμού, τουτέστιν του αντιουμανισμού.  Ο άνθρωπος, νοούμενος ως αυτό που ξεπερνάει  την κούραση του ανθρώπου για τον άνθρωπο, έχει ανάγκη από άλλους ανθρώπους. Αλλά αυτοί δεν γίνονται πλέον αντιληπτοί με τον παραδοσιακό τρόπο. Γιατί ακόμη και η ιστορία της μεταφυσικής δεν παύει να είναι ανθρωπομορφική. Η σκέψη που πηγαίνει πέρα από τη μεταφυσική δεν ορίζει μια μορφή του ανθρώπου. Η φιλία δεν είναι απλώς ένας δεσμός που συνδέει. Αν για να ασκηθεί απαιτεί την ισότητα, το ζήτημα της ισότητας νoούμενης χωρίς υποκρισία είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο, γιατί συνεπάγεται ταυτόχρονα το μηδενισμό -όλα είναι ίσα- και τις ευκαιρίες που δίνονται στον καθένα, ενώ οι ευκαιρίες αυτές εξακολουθούν να παραμένουν άνισες. Και ούτε προσφέρει ένα τελευταίο καταφύγιο ή μια έσχατη σανίδα σωτηρίας και δεν αποτελεί ένα συναίσθημα ή μια κίνηση αντιστάθμισης μπρος στην σκληρότητα της ύπαρξης. Η φιλία δεν αφορά μόνο ή πρωταρχικά αυτό που στον άνθρωπο υπάγεται στο παιχνίδι. Αυτό το παιχνίδι δεν είναι καθόλου αυτόνομο. Είναι αδιανόητο χωρίς τη σχέση με τα πράγματα του κόσμου και, ακόμη περισσότερο, με τον κόσμο.

Η παρόρμηση της φιλίας εκδηλώνεται τόσο έναντι του κοντινού και του οικείου όσο και έναντι του ανοικτού ορίζοντα και του μακρινού. Γιατί ασκείται; Για όλα και για τίποτα. Προορισμένη να γνωρίσει πολλαπλά ρήγματα, ανοίγει ένα δρόμο που ανοίγεται σ' αυτήν. Αυτοί που σκέφτονται αυτή την παρόρμηση και έχουν βιώσει την εμπειρία της μπορούν επίσης να αναγνωρίζουν ότι είναι άρρηκτα δεμένη με τις κοπώσεις και τις κρίσεις της.

Η παγκόσμια κρίση γίνεται όλο και πιο ευρεία, όλο και πιο βαθιά, σαν να ήταν η ομαλή κατάσταση των όντων και των πραγμάτων. Το όπλο της κριτικής, η οποία γενικά είναι διαρκής και αναποτελεσματική, δεν καταφέρνει να προσεγγίσει αυτή τη διαρκή κρίση. Μέσα σ' αυτή, η διαρκής και πάντοτε ατελής κριτική δεν είναι κατά κανέναν τρόπο σε θέση να αγγίξει, ως κριτική, τις βάσεις αυτού στο οποίο ασκεί κριτική.  Ταράσσει τους ανθρώπους και τους λαούς, αλλά και τους αποκοιμίζει. Τα ενδοκοσμικά προβλήματα και οι παρεχόμενες λύσεις, η δυσφορία που γενικεύεται και οι προτεινόμενες λύσεις παραμένουν εκτός της περιμέτρου της ιστορικής ερώτησης. Οι ανθρωπολογικές, ψυχολογικές, και μάλιστα υπαρξιακές, κοινωνιολογικές, πολιτικές ή πολιτιστικές προοπτικές αγνοούν το κέντρο βάρους της ερώτησης. Οι παρηγορητικές προοπτικές που υπάγονται στο μυστικισμό, τη θεολογία ή τη θρησκεία δεν μπορούν ούτε αυτές να μας σώσουν, γιατί δεν υπάρχει δυνατή σωτηρία και δεν καταφέρνουμε να δούμε αν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος και πού βρίσκεται.

Όλα ακολουθούν το δρόμο τους πάνω σε καθορισμένες τροχιές. Ολόκληρα τμήματα του ορατού κόσμου έχουν πέσει, εξακολουθούν και θα εξακολουθούν να πέφτουν, ενώ δυνάμεις ξέφρενες, αλλά ήδη φθαρμένες, εργάζονται, ενίοτε με μεγαλοπρέπεια, στα οικοδομήματα που χτίζονται. Οι καταστροφές ακολουθούν η μία την άλλη σύμφωνα με την τάξη του χρόνου. Τα ενδοκοσμικά προβλήματα παραμένουν στην κατάσταση του προβλήματος και, ενώ εξελίσσονται, τρόπος του λέγειν, παραμένουν ουσιαστικά άλυτα. Ούτε κι αυτή η οξυδερκής διαπίστωση αρκεί. Ένα βλέμμα και μια κίνηση που είναι δυνατά χάρη σε μια φιλική διαθεσιμότητα, μπορούν άραγε να μας βοηθήσουν να εξακολουθήσουμε ένα δρόμο που ανοίγει, ο οποίος διακρίνει τις ίδιες του τις αδυναμίες;

Η δεκτικότητα παίζει ένα σημαντικό ρόλο, υπεράνω κάθε γνώσης. Αναλαμβάνοντας αυτό που δίνει, επιλέγουμε αυτό που μας επιλέγει, παράγοντας αυτό που μας επιβάλλεται. Η ανθρώπινη ανάπτυξη δεν μοιάζει να έχει στόχο. Οπωσδήποτε το πνεύμα ή η καλλιέργεια δεν είναι ο στόχος αυτής της ανάπτυξης, το απώτατο πεπρωμένο του ατόμου και της κοινωνίας. Ένα είδος γενικευμένης φιλίας, εκτός από το γεγονός ότι είναι αδύνατη, δεν είναι αυτό που μας περιμένει στη διάρκεια της πορείας μας ή ακόμη και στην κατάληξή της, αν υπάρχει κατάληξη. Μέσω της φιλίας δεν παύουν να παίζουν δυνάμεις που δεν εκμηδενίζονται αλλά μπορούν να βρεθούν, στην καλύτερη περίπτωση, ανειλημμένες.

Γενικώς, η φιλία δεν είναι απαραίτητη. Γίνεται απαραίτητη όταν συμβαίνει, αδιάρρηκτα δεμένη με την απόσυρσή της, και συνδέει συμμετέχοντες στο παιχνίδι του κόσμου. Δεν εμπίπτει ούτε στο είναι ούτε στο έχω. Δεν είναι φιλία παρά μόνο αποσυρόμενη, και δεν έχουμε φίλους ή έναν (-καλύτερο) φίλο. Βιώνεται και λέγεται με πολλαπλούς τρόπους. Ο ίδιος ο όρος «φιλία» παραμένει πολυσήμαντος και δεν είναι σε θέση να αποφύγει κάθε είδους αμφισημία. Άνοιγμα στον κόσμο και ανοικτή στον κόσμο, η φιλία η οποία εγγίζει διαρκώς τα ημίμετρα και την αποτυχία μπορεί να είναι σταθερή για ένα διάστημα, και μάλιστα μακρύ, αν και πάντοτε χαρακτηρίζεται από την αστάθεια. Δεν σχηματίζει έναν κόσμο, αλλά εξελίσσεται μέσα σε μια προσέγγιση του κόσμου που δεν είναι το θεμέλιο των κόσμων. Αυτοί μπορούν να ανοιχτούν στον κόσμο όπως αυτός ανοίγεται στους κόσμους, ενώ συγκαλύπτεται. Η φιλία δεν είναι ποτέ αγνή. Ούτε απαραίτητη, ούτε ενδεχόμενη, υπακούει στο κάλεσμα που απευθύνεται σ' αυτήν και στο οποίο ανταποκρίνεται παραγωγικά χτίζοντας ένα τρέμον οικοδόμημα. Κατ' αυτόν τον τρόπο συνδέονται οι άνθρωποι με τους ανθρώπους και με αυτό που αποκαλούμε, τόσο αδέξια, πράγματα.

Αυτό που στέκεται μπροστά μας και μας προκαλεί αποτελείται από τα φυσικά πράγματα που έχει παραγάγει η φύση μόνη της, από τα πράγματα που έχει παραγάγει ο άνθρωπος ή από ένα μείγμα και των δύο. Κυριαρχεί όλο και περισσότερο μια πολύμορφη ανθρώπινη επιθετικότητα, χαρακτηριστικό της εποχής της τεχνικής, μια παραγωγή σχεδόν απεριόριστη πραγμάτων που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, τα οποία καταναλώνονται πολύ γρήγορα. Μια νηφάλια προσπάθεια, μια συνένοχη προσοχή, μια κάποια ποιητική φιλικότητα, μια άλλη σκέψη και μια άλλη συμπεριφορά θα επέτρεπαν άραγε μια πιο γαλήνια προσέγγιση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, των πραγμάτων για τον άνθρωπο, καθώς πράγματα και κόσμοι προβάλλουν πάνω στον καμβά του κόσμου; Αν γνωρίζαμε ότι ο άλλος βυθίζει τις ρίζες του μέσα στο αυτό, και οδεύοντας προς ένα τοπίο μη μεταφυσικό, θα μπορούσαμε άραγε να κάνουμε το επόμενο βήμα; Η εν λόγω φιλικότητα δεν θα κατέληγε σε μια οικουμενική και ειρηνική κατάσταση. Οι συγκρούσεις θα εξακολουθούσαν να μαίνονται, ακόμη και σε μια καταπονημένη εποχή, η καταστροφικότητα θα εξακολουθούσε το έργο της, ο υπαρκτός θάνατος θα εξακολουθούσε να κατακλύζει τα πάντα. Διαμέσου και πέραν της μελανότητας της εικόνας, τι θα εμπόδιζε αυτούς που έχουν την τόλμη να αντιληφθούν ότι όχι μόνο η ζωή αλλά και ο θάνατος απαιτεί κάποια φιλικότητα;

Αυτός που μιλάει για τη φιλία η οποία συνδέει άλλους με μη κτητικό τρόπο, και πάντοτε μέσα από τη διάσταση της απόσυρσης, συναντά στο δρόμο του το πρόβλημα του εχθρού. Η υπερβολική εχθρότητα ξεγλιστράει, όπως και η φιλικότητα, από κάθε περιοριστική προσπάθεια σύλληψης. Και η μια όπως και η άλλη περιλαμβάνουν πολλά επίπεδα.

Ο εχθρός είναι «εντός μας» και «εκτός μας». Ποιος είναι; Να μια ερώτηση που δεν κλείνει με μια μονοσήμαντη απάντηση. Στην πράξη υπάρχουν ασφαλώς εχθροί εμπειρικοί, απειλητικοί, τους οποίους είμαστε έτοιμοι να πολεμήσουμε σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ωστόσο το ιδιωτικό και το κοινωνικό δεν μπορούν να διαχωριστούν επιφανειακά. Σε φιλοσοφικό, θεωρητικό, ψυχολογικό, ιστορικό επίπεδο αναδύονται εχθροί, ήπιοι ή σκληροί. Δεν υπάρχει μια απόλυτη διαχωριστική γραμμή που να χωρίζει αυτούς που πρέπει να πολεμήσουμε κι αυτούς που πρέπει να αγνοήσουμε. Άλλωστε συχνά συγχέονται οι μεν με τους δε. Ακόμη και χωρισμένοι, ο καθένας διατηρεί στοιχεία του άλλου. Ποιον και τι πολεμούμε λοιπόν όταν τον αντιμετωπίζουμε πολεμικά; Ο εχθρός είναι αυτός που περιορίζει το παιχνίδι του κόσμου; Σ' ένα παιχνίδι που δεν είναι παιχνίδι ρόλων οι ρόλοι του φίλου και του εχθρού συχνά αντιστρέφονται. Για να συντομεύουμε, ας πούμε ότι η εχθρότητα είναι προβληματικότερη από τη φιλία και ότι ο πόλεμος συνεχίζεται, ισχυρότερος από τους πολεμιστές ή τους ειρηνιστές. Πόλεμος και ειρήνη -πολύμορφοι- συγχέονται όλο και πιο αδιάρρηκτα.

Η αρμονία πάλι απευθύνεται σ' εμάς, αλλά, εν γένει, μας διαφεύγει. Η εποχή που μας έλαχε να ζήσουμε κινείται από μια ισχυρή μυθο-τεχνο-λογική ορμή. Λιγότερο ορθολογική απ' όσο την σκέφτεται ο ορθολογισμός, υπακούει ωστόσο σε μια λογική που ο μη ορθολογισμός αδυνατεί να συλλάβει. Η εποχή αυτή θα παραταθεί. Στο πλαίσιό της, πολεμώντας μαζί της, οφείλουμε να την επαναφέρουμε στις βάσεις της, να την ερωτήσουμε και να προβλέψουμε την παράτασή της. Πώς να βιώσουμε την εμπειρία της φιλίας μέσα στη δυναμική κοινοτοπία; Το πολιτικό, ένα από τα φαινόμενα της εποχής αλλά όχι το κυρίαρχο, δεν συνιστά ένα μέσο ιδιαίτερα γόνιμο, ούτε ένα προνομιούχο κλίμα για την ανάδυση και τη συντήρηση αυτού που αποκαλούμε φιλία. Η φιλία δεν αποτελεί πρόγραμμα ή ουτοπία, γιατί εδράζεται κάπου στο ρήγμα. Αν η εποχή μας επιβάλλει τους περιορισμούς της, θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε όχι να πηδήξουμε πάνω από τη σκιά μας, αλλά να επιδοθούμε σε κάποια κίνηση υπέρβασης όπου η φιλικότητα θα εμπλεκόταν και θα μας ενέπλεκε. Αναγνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει τέλεια φιλία, γιατί κάθε φιλική σχέση, κάθε συμπάθεια κατά το μάλλον ή ήττον αμοιβαία, παραμένει αμφίσημη, πρέπει να υποστούμε τη δοκιμασία αυτού που μας επισκέπτεται και μας εγκαταλείπει. Αν υποθέσουμε ότι η φιλία έχει κατά κάποιον τρόπο τη θέση της και ότι μπορεί να μας κάνει να γνωρίσουμε κάποιες στιγμές ή μια μεγάλη περίοδο ξαστεριάς, έχει τις ρίζες της και εξακολουθεί την πορεία της μέσα στην αμοιβαία «ιδιοποίηση », χωρίς καμιά έννοια ιδιοκτησίας, του ανθρώπου και του κόσμου.

Πηγή  http://antikleidi.com/2013/10/07/axelos-5/

Κώστας Κουτσουρέλης- Κώστας Παπαϊωάννου - Παναγιώτης Κονδύλης Παράλληλοι και αντίδρομοι

Ακόμη και σε μια πρώτη ματιά, το γιατί οι δρόμοι που πήραν ο Κώστας Παπαϊωάννου και ο Παναγιώτης Κονδύλης υπήρξαν σε μεγάλο τους τμήμα παράλληλοι, πρέπει να είναι ευδιάκριτο. Μιλώ βεβαίως για εκείνη τη σειρά των βιογραφικών συμπτώσεων που τους συνδέουν, συμπτώσεων που εξηγούν ώς έναν βαθμό και την εσωτερική συνάφεια του έργου τους, και δικαιολογούν την συνεξέτασή του.

Έτσι, και οι δύο υπήρξαν γόνοι αστικών, καλλιεργημένων οικογενειών, γεγονός που άφησε τα ίχνη του πρώτα απ' όλα στην εδραία ανθρωπιστική παιδεία τους. Και οι δύο ξεκινώντας θα στρατευθούν πολιτικά στις τάξεις της ελληνικής αριστεράς και θα συμμεριστούν σε καιρούς δύσκολους την ιστορική της μοίρα· ο Παπαϊωάννου κατά τη διάρκεια της Κατοχής και της πρώτης εμφυλιοπολεμικής περιόδου, ο Κονδύλης στα ταραγμένα χρόνια της δεκαετίας του 1960 και της δικτατορίας. Και οι δύο θα αποστασιοποιηθούν γρήγορα από την πρώτη τους εκείνη συμπαράταξη με το κομμουνιστικό κίνημα, θα περάσουν μάλιστα στη χορεία των διεισδυτικότερων κριτικών του. Και οι δύο θα δώσουν πρώιμα δείγματα του συγγραφικού τους ταλέντου στα ελληνικά, προτού μετοικήσουν εν συνεχεία σε ξένη χώρα και ξένη γλώσσα – την Γαλλία και τα γαλλικά ο Κ.Π., την Γερμανία και τα γερμανικά ο Π.Κ. Στις χώρες αυτές θα συμπληρώσουν τις σπουδές τους και θα γράψουν τα γνωστότερα βιβλία τους. Και οι δύο θα δουν τα γραπτά τους να αναγνωρίζονται ευρέως στο εξωτερικό, την ίδια ώρα που στην Ελλάδα θα προσκόπτουν συχνά στην άγνοια ή την αδιαφορία. Τέλος, και οι δύο θα πεθάνουν νωρίς, αφήνοντας πίσω τους ένα έργο ογκώδες, στα ουσιώδη του σημεία με ακρίβεια διαγεγραμμένο, αλλά παρ' όλ' αυτά ασφαλώς ανολοκλήρωτο: στα πενήντα πέντε του χρόνια ο Παναγιώτης Κονδύλης, ένα μόλις έτος πρεσβύτερος ο Κώστας Παπαϊωάννου.

Τούτες οι βιογραφικές συμπτώσεις από μόνες τους είναι νομίζω αρκετά χτυπητές. Και γίνονται εντυπωτικότερες αν δίπλα τους παραθέσει κανείς μια σειρά από άλλες συγγένειες, εσωτερικότερες αυτή τη φορά. Η πρώτη από αυτές έχει να κάνει με την διφυΐα του συγγραφικού έργου των δύο συγγραφέων, το οποίο μοιράζεται μεταξύ ιστορίας των ιδεών και των μορφών, από την μια πλευρά, και φιλοσοφικής ανθρωπολογίας και οντολογίας, από την άλλη. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν βιβλία όπως το Τέχνη και πολιτισμός στην Αρχαία Ελλάδα του Παπαϊωάννου και ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός του Κονδύλη, που χαιρετίστηκαν από την κριτική, ανατυπώθηκαν και μεταφράστηκαν επανειλημμένα, και απέκτησαν συν τω χρόνω περιωπή κλασσικού συγγράμματος. Στην δεύτερη, ανήκουν τα κείμενα που περιέχουν τον σκληρό πυρήνα της σκέψης τους, και εννοώ εδώ για τον μεν Παπαϊωάννου τα πρώιμα ελληνόγλωσσα φιλοσοφικά του δοκίμια, για τον δε Κονδύλη το Ισχύς και Απόφαση αλλά και την ημιτελή Κοινωνική Οντολογία.

Μια δεύτερη συγγένεια αφορά την μακρόχρονη προσήλωση και των δύο διανοητών στις μορφές του Χέγκελ και του Μαρξ. Δεν θα κομίσω γλαύκα ες Αθήνας, απαριθμώντας τη μακρά σειρά των κειμένων του Παπαϊωάννου που αναφέρονται ευθέως στον Χέγκελ ή στον Μαρξ. Περιορίζομαι στη μνεία των ομόθεμων κειμένων που φέρουν την υπογραφή του Παναγιώτη Κονδύλη. Αρχής γενομένης από την ογκώδη διατριβή του για την Γένεση της διαλεκτικής στο έργο των Χαίλντερλιν, Σέλλινγκ και Χέγκελ, εγχείρημα που έχει ως απώτατο κίνητρό του την διασαφήνιση του γενεαλογικού δέντρου απ' όπου ανεφύη ο μαρξικός διαλεκτικός υλισμός, ο Κονδύλης θα στρέψει αργότερα το ενδιαφέρον του στον ίδιο τον Μαρξ. Η μετάφραση και ο υπομνηματισμός της διατριβής του τελευταίου Διαφορά της δημοκρίτειας και επικούρειας φυσικής φιλοσοφίας, η συναγωγή των μαρξικών (και ενγκελσιανών) κειμένων που απαρτίζουν τον τόμο Η Ελλάδα, η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημα, οι δίδυμες μελέτες για τον Μαρξ και την Αρχαία Ελλάδα είναι μερικά ακόμη τεκμήρια αυτού του ενδιαφέροντος, όχι όμως και τα μόνα.

Μια τρίτη συγγένεια, ουσιαστικότερη, μπορεί να εντοπιστεί στην δραστηριότητα του Παπαϊωάννου και του Κονδύλη ως κριτικών των πολιτικών ιδεολογιών, και ιδίως στην πρωιμότητα των διαγνώσεών τους. Οι μελέτες του Παπαϊωάννου για το ολοκληρωτικό κράτος εκπονούνται την κρίσιμη δεκαετία του 1950, πάνω στο αποκορύφωμα δηλαδή της ακτινοβολίας του σοβιετικού παραδείγματος ακόμη και μεταξύ των δυτικών διανοουμένων. Την ίδια εποχή ωστόσο, και διόλου τυχαία, θα αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται και η αντισοβιετική κριτική. Το βιβλίο της Χάννας Άρεντ για τις Καταβολές του ολοκληρωτισμού, θυμίζω, πρωτοδημοσιεύεται στα 1951. Οι σχετικές μελέτες του Παπαϊωάννου βλέπουν το φως της δημοσιότητας στο διάστημα 1954-1959. Εκ των υστέρων, μπορεί να αναρωτηθεί κανείς ποια θα ήταν η απήχηση των κειμένων αυτών, που γράφτηκαν όλα στα ελληνικά, αν είχαν δημοσιευθεί εγκαίρως σε μια γνωστότερη γλώσσα. Όμως ώς το 1959 και με την εξαίρεση ορισμένων άρθρων του ο Παπαϊωάννου δημοσιεύει αποκλειστικά στα ελληνικά.

Αναλόγως πρώιμη είναι και η κριτική ενασχόληση του Κονδύλη με το ιστορικό φαινόμενο και το πολιτικό παρόν του συντηρητισμού. Η σχετική μονογραφία του θα δει το φως της δημοσιότητας το 1986. Θυμίζω ότι η Θάτσερ κυβερνά στη Βρεταννία από το 1979, ο Ρέηγκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1980, ενώ η πλήρης επικράτηση της πολιτικής ιδεολογίας με την οποία συνέδεσαν οι δυό αυτοί ηγέτες το όνομά τους, θα σημειωθεί μόλις κατά την δεκαετία του 1990, με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Η κριτική του Κονδύλη στον συντηρητισμό του 20ού αιώνα δεν είναι απλώς πρώιμη αλλά και η ριζικότερη που έχει ποτέ διατυπωθεί. Ο συγγραφέας θεωρεί τον σύγχρονο συντηρητισμό φαινόμενο ψευδώνυμο και του αρνείται κάθε ιστορική συνάφεια με το ομώνυμο ρεύμα των προηγούμενων αιώνων. Ανατρέχοντας στη διαπάλη των πολιτικών ιδεών κατά τους Νέους Χρόνους, δείχνει ότι ο ιστορικός συντηρητισμός συνδέεται άρρηκτα με τους υποστηρικτές του Παλαιού Καθεστώτος που ανέτρεψε η Γαλλική Επανάσταση, και την μετέπειτα Παλινόρθωση, και ότι εκμετρά ουσιαστικά το ζην το 1848, όταν οι τελευταίοι εναπομείναντες εκπρόσωποί του, μέλη της κληρονομικής αριστοκρατίας και των ανά την Ευρώπη Αυλών, προσχωρούν εκόντες άκοντες, και ως ελάσσονες πλέον εταίροι, στο στρατόπεδο του φιλελεύθερου αστισμού. Αυτός ο τελευταίος θα επωμιστεί στο εξής το βάρος του αγώνα εναντίον των ιδεών της σοσιαλιστικής, σοσιαλδημοκρατικής και κομμουνιστικής Αριστεράς.

Το παράδοξο να επιβιώνει έως σήμερα ο όρος "συντηρητισμός" ενώ εξέλιπαν πλήρως οι δυνάμεις που ιστορικά τον εξέφραζαν, ο Κονδύλης το εξηγεί ως προϊόν πολεμικών αναγκών. Έτσι μια μερίδα της αριστεράς, στην προσπάθειά της να δυσφημήσει τους φιλελεύθερους αστούς αντιπάλους της, θα αρχίσει να τους αποκαλεί κατά σύστημα "συντηρητικούς" ή και "αντιδραστικούς". Την ίδια περίοδο, ένα τμήμα της ίδιας της αστικής φιλελεύθερης παράταξης, θορυβημένο από την ραγδαία άνοδο των αριστερών αντιπάλων του, θα υιοθετήσει για λογαριασμό του τον χαρακτηρισμό του "συντηρητικού", προκειμένου να διαχωρίσει ευκρινέστερα τη θέση του όχι μόνο από τους σοσιαλιστές και τους κομμουνιστές, αλλά και από την αριστερόστροφη πτέρυγα του αστικού φιλελευθερισμού που αναζητούσε σημεία επαφής και συμβιβασμού με αυτούς τους τελευταίους. Οι οικονομικές ιδέες των Χάγεκ και Φρήντμαν, λ.χ., όπως εφαρμόστηκαν την τελευταία τριακονταετία, είναι μια τέτοια ευθεία επίθεση κατά του ρεφορμιστικού κοινωνικού φιλελευθερισμού, ιδίως του κευνσιανισμού, ο οποίος αποτέλεσε μεταπολεμικά το θεωρητικό υπόβαθρο της σοσιαλδημοκρατικής οικονομικής πολιτικής στην Ευρώπη και αλλού. Μολονότι οι συγγραφείς αυτής της γραμμής είχαν φροντίσει εξ αρχής να τονίσουν ότι πηγή έμπνευσης και θεωρητική τους αφετηρία στάθηκε ο ριζοσπαστικός κλασσικός φιλευθερισμός (εξ ου και το προσωνύμιο "νεοφιλελεύθεροι" που τους αποδόθηκε), οι πολιτικές δυνάμεις που έμελε να θέσουν τις ιδέες τους σε εφαρμογή δήλωναν επισήμως θιασώτες του "συντηρητισμού".

Ο Κονδύλης δείχνει γλαφυρά πόσο παράδοξο είναι το γεγονός να αυτοαποκαλούνται "συντηρητικοί", πολιτικοί όπως η Θάτσερ και ο Ρέηγκαν, των οποίων η πολιτική υπήρξε ακριβώς η βιαιότερη ρήξη με το κοινωνικοοικονομικό status quo, την οποία γνώρισε η Δύση τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Το φαινόμενο των ιδεολογικών μεντόρων της κυβέρνησης του Τζωρτζ Μπους του νεώτερου, που από τη μία πλευρά προωθούν την επαναστατική, ακόμη και διά των όπλων, εξαγωγή της "δημοκρατίας", του "ελεύθερου εμπορίου" και των δυτικών ιδεωδών σ' όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη και ιδίως στον αραβομουσουλμανικό κόσμο, και από την άλλη ονοματίζουν τον εαυτό τους "νεοσυντηρητικούς", είναι μια ακόμη επίρρωση του γνωστού γλωσσικού φαινομένου, του οποίου την κλασσική διάγνωση οφείλουμε στον Θουκυδίδη: των λέξεων δηλαδή που χάνουν βαθμηδόν το νόημά τους, διολισθαίνοντας τελικά στο αντίθετό τους.

*   *   *

Ο κατάλογος των σημείων στα οποία η σκέψη του Κώστα Παπαϊωάννου και εκείνη του Παναγιώτη Κονδύλη συγκλίνουν ή έστω διασταυρώνονται δεν εξαντλείται στα όσα ανέφερα. Ένας περισσότερο λεπτολόγος αναγνώστης θα μπορούσε να αποκομίσει ενδιαφέροντα συμπεράσματα, ακολουθώντας λ.χ. τα ίχνη που κατέλιπε στα κείμενα και των δύο η σκέψη και η παρουσία του Ραιυμόν Αρόν. Ή μελετώντας τον κρίσιμο ρόλο που διαδραμάτισε στη διαμόρφωση τους η αρχαιοελληνική σκέψη και γραμματεία. Οι έννοιες της μάζας και της μαζικής δημοκρατίας είναι ένα ακόμη τέτοιο σημείο, διασταύρωσης περισσότερο παρά σύγκλισης, που επιτρέπει την συγκριτική εξέταση.

Εν προκειμένω, δεν θα επιμείνω. Κι αυτό, διότι σε μια τέτοια περίπτωση θα διατρέχαμε τον κίνδυνο να υπερτονίσουμε τα σημεία επαφής των δύο συγγραφέων και να υποτιμήσουμε τα διεστώτα τους χαρακτηριστικά. Και είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι αυτά τα τελευταία είναι και τα πλέον βαρύνοντα.

Εντελώς σχηματικά: Στην περιγραφική θεωρία της απόφασης του Κονδύλη, που έχει τις απαρχές της στην αξιολογική ουδετερότητα του Βέμπερ, αντιτίθεται ευθέως η ιστοριογραφική και φιλοσοφική στάση του Παπαϊωάννου, η οποία είναι εμφανώς στρατευμένη. Ο Παπαϊωάννου συμμεριζόταν ασφαλώς το χειραφετητικό ιδεώδες της εγελομαρξικής παράδοσης, παρ' όλη την κριτική που άσκησε σε ό,τι ο ίδιος θεωρούσε ως ιστορική στρέβλωσή του. Επιπλέον, η αρχαιοστρέφεια του Παπαϊωάννου, η εμμονή του δηλαδή στο όραμα ενός ελληνικού ουμανισμού, ικανού να αντισταθμίσει το φάσμα του ιστορικά μερικευμένου και κατακερματισμένου ανθρώπου που παρήγαγαν μαζικά οι Νέοι Χρόνοι, είναι και αυτή δείγμα σαφές της προτίμησής του για τον μάχιμα πολιτικό, ευθέως παρεμβατικό ρόλο του διανοουμένου.

Απ' εναντίας, ο Κονδύλης πίστευε ότι μόνο οι διανοούμενοι νομίζουν ότι καταλαβαίνουν τον κόσμο καλύτερα από τους υπόλοιπους ανθρώπους, ειρωνευόταν δε τα ευγενή ιδεώδη των πάσης φύσεως οραματιστών, τα οποία θεωρούσε συλλήβδην κεκαλυμμένες αξιώσεις ισχύος. Από την μομφή αυτή δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να εξαιρεθεί η παπαϊωάννεια αντίληψη του πεπληρωμένου και ολοτελούς ανθρώπου, που διαβιοί συμφιλιωμένος με τον κόσμο και την φύση. Ο Κονδύλης, σε έσχατη ανάλυση, σε επίπεδο δηλαδή γνωσιολογικό, υπήρξε συνεπής μηδενιστής, αν και πάντα φρόντιζε να διευκρινίζει ότι ένας τέτοιος μηδενισμός αφορά αποκλειστικά τους "επαΐοντες του περιθωρίου". Η μετοχή στην κοινωνική πράξη προϋποθέτει αναγκαστικά την χρήση ιδεών. Ιδίως στην πολιτική αλλά και την θεωρητική διαπάλη, οι ιδέες δεν είναι παρά όπλα, που αντλούν το πρακτικό τους κύρος όχι από την αντιστοίχισή τους προς μια ανώτερη αλήθεια, αλλά από την ικανότητά τους να πλήξουν καίρια τον εκάστοτε αντίπαλο.

*   *   *

Υπάρχει ένα χωρίο του Θουκυδίδη που προσφέρεται όσο κανένα άλλο για να εικονογραφήσουμε τις διακριτές αυτές προσεγγίσεις και να αποτιμήσουμε το μέγεθος της απόστασης που τις χωρίζει. Πρόκειται για τον περίφημο Διάλογο Μηλίων και Αθηναίων του Θουκυδίδη, τον οποίο σχολιάζουν και οι δύο συγγραφείς, ο Κώστας Παπαϊωάννου στο βιβλίο του για την αρχαιοελληνική τέχνη, ο Παναγιώτης Κονδύλης στον πρόλογο της ανθολογίας Ο φιλόσοφος και η ισχύς που ο ίδιος επιμελήθηκε και εξέδωσε στην Γερμανία το 1992.

Στα μάτια του Παπαϊωάννου, ο διάλογος αυτός είναι "η τελευταία αισχύλεια τραγωδία που μας κληροδότησε η κλασική εποχή" και ως τέτοια μας παρέχει τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε "σε ποιο βαθμό μηδενισμού είχε φτάσει η δίψα των Αθηναίων για την απόκτηση ισχύος". Ο "στυγνός ρεαλισμός" που κηρύσσουν οι Αθηναίοι και ο οποίος δεν γνωρίζει άλλη οδό παρά την άνευ όρων υποταγή των Μηλίων ή την ανελεή εξολόθρευσή τους, είναι για τον Παπαϊώαννου σημείο δηλωτικό της κατάρρευσης των κλασσικών αθηναϊκών ιδεωδών της εποχής του Σόλωνα και του Αισχύλου.

Το έστι δίκης οφθαλμός, η κλασσική ελληνική αντίληψη που έβλεπε την ανθρώπινη δικαιοσύνη ως κομμάτι αναπόσπαστο της ευρύτερης κοσμικής τάξης, καταρρέει την στιγμή κατά την οποία οι Αθηναίοι πρέσβεις επικαλούνται υπέρ τους την εύνοια των θεών, και διακηρύσσουν ότι ο θείος νόμος ταυτίζεται με τον φυσικό νόμο της επικράτησης του ισχυρού επί του ασθενέστερου. Τη στιγμή αυτή, την έννοια του κλασσικού μέτρου, του εξανθρωπισμένου κόσμου της τραγωδίας, διαδέχεται η παλινδρόμηση στον κόσμο της φυσικής βίας. Για τον Παπαϊωάννου, η άλωση της νησιωτικής πολιτείας και ο επακόλουθος παραδειγματικός εξανδραποδισμός των υπερασπιστών της συνιστά "θρίαμβο της ύβρεως". Η μετέπειτα παράδοση του αθηναϊκού δήμου στον λαϊκιστικό τυχοδιωκτισμό ενός Αλκιβιάδη, η σικελική καταστροφή και η τελική ήττα της πόλης δεν είναι παρά "η τιμωρία [που] θα έλθει με την αμείλικτη σκληρότητα του τιμωρού πεπρωμένου".

Η ερμηνεία του Κονδύλη δεν θα μπορούσε να είναι διαμετρικότερα αντίθετη. Αν για τον Παπαϊωάννου "ο πόλεμος φέρνει στην επιφάνεια τους παλιούς δαίμονες της ύβρεως και της παραφροσύνης που ο πολιτισμός καλύπτει με έναν λεπτό υμένα", για τον Κονδύλη ο πόλεμος, και ο Θουκυδίδης ως εξηγητής της παθολογίας του, φέρνει στην επιφάνεια την πραγματική και βαθύτερη φύση των ανθρώπων, και αποκαλύπτει "τι κινεί εκείνους και την ιστορία". Με τις ομιλίες των Αθηναίων κηρύκων "καθιερωμένοι θεσμοί και παμπάλαια έθιμα παραμερίζονται στο άψε-σβήσε", "τα ιερά δεσμά της ηθικής και της θρησκείας καταρρακώνονται αιφνίδια". Όμως αυτό ακριβώς αποδεικνύει ότι πρόκειται για τεχνητές κατασκευές και θεσμίσεις, όχι για γεννήματα της φύσης. "Το αληθινό πρόσωπο της φύσης", σημειώνει ο Κονδύλης, "είναι το πρόσωπο των Αθηναίων όταν ζητούν από τους Μηλίους να υποταγούν", "η θεία ή φυσική τάξη, ο εσώτερος νόμος του Όντος είναι ακριβώς ο νόμος του ισχυρότερου." Η επίκληση της δικαιοσύνης, στην οποία προσφεύγουν οι Μήλιοι είναι ένα μοιραίο σφάλμα, η πίστη τους "στην υπερίσχυση των ηθικών κανόνων γεννά απλώς φρούδες ελπίδες" και τους "ωθεί σε απελπισμένες και αυτοκαταστροφικές ενέργειες. Η πράξη θα όφειλε να προσανατολίζεται στους κανόνες της φρόνησης, οι οποίοι πάλι πρέπει να υπηρετούν τη φυσική επιταγή της αυτοσυντήρησης. Βεβαίως", συμπληρώνει ο Κονδύλης, "η αυτοσυντήρηση έχει διαφορετικό νόημα για τον ισχυρό, ο οποίος μπορεί να διατηρήσει την ισχύ του μονάχα διευρύνοντάς την συνεχώς, και για τον αδύνατο, ο οποίος σώζεται ανταποκρινόμενος στις επιθυμίες του ισχυρότερου".

Οι δύο αυτές αντίμαχες αναγνώσεις του Θουκυδίδη εκπροσωπούν σχεδόν ιδεοτυπικά τις κρατούσες σήμερα ερμηνείες του Αθηναίου ιστορικού, και για τον λόγο αυτό παραμένουν εξόχως επίκαιρες.

Η πρώτη από αυτές, που αντιστοιχεί στη γνώμη του Κονδύλη, πιστεύει ότι ο Θουκυδίδης δίνει δίκαιο στους Αθηναίους και άδικο στους Μηλίους για την στάση τους στη μεταξύ τους διένεξη. Η έκβαση της εκστρατείας, η κυρίευση του νησιού, το αποδεικνύει εν τοις πράγμασι. Επιπλέον, οι Αθηναίοι έχουν δίκιο και για έναν άλλο, ακόμη κρισιμότερο λόγο. Στο γενικότερο πλαίσιο της αντιπαράθεσής τους με τους Λακεδαιμόνιους, οποιαδήποτε ταλάντευσή τους στο ζήτημα της Μήλου, θα ερμηνευόταν ως έλλειψη αποφασιστικότητας και αδυναμία. Αυτή πάλι με τη σειρά της θα ενθάρρυνε την αποσκίρτηση και άλλων δυσαρεστημένων συμμάχων των Αθηνών, και θα οδηγούσε στην τελική κατάρρευση της Αθηναϊκής συμμαχίας έναντι των αντιπάλων της. Οι Αθηναίοι, συνεπώς, δεν επέλεξαν ελαφρά τη καρδία την ολοκληρωτική εξόντωση των αδύναμων νησιωτών, ήταν οι ζωτικές ανάγκες του πόλεμου, εν ολίγοις η δική τους επιβίωση, που τους την επέβαλαν.

Αντιρρητική προς αυτήν την γνώμη, η άλλη κύρια ερμηνεία του διαλόγου, εντάσσει τα γεγονότα της Μήλου στο ευρύτερο πλαίσιο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Έτσι τονίζει ότι ο Θουκυδίδης ξεκινά την εξιστόρηση της Σικελικής Εκστρατείας αμέσως μετά από την έκβαση εκείνης κατά της Μήλου. Με αυτόν τον τρόπο θέλει να υπογραμμίσει παραστατικότερα την από μέρους των Αθηναίων αλαζονική υπερεκτίμηση των δυνάμεών τους, που στην περίπτωση των Σικελικών θα τους οδηγήσει στον όλεθρο και, αργότερα, στην οριστική ήττα και την ιστορική δύση της ηγεμονίας τους. Αυτή η αλαζονική υπερεκτίμηση των δυνάμεων τους είναι εν προκειμένω ό,τι ο Κώστας Παπαϊωάννου θα ονόμαζε "θρίαμβο της ύβρεως".

*   *   *

Συνοψίζω. Στις έσχατες, μη περαιτέρω αναγώγιμες παραδοχές τους, η σκέψη του Κώστα Παπαϊωάννου και εκείνη του Παναγιώτη Κονδύλη είναι αντίδρομες μεταξύ τους. Με κριτήριο τη θεώρηση του Παπαϊωάννου, η κονδύλεια ανθρωπολογία, που εδράζεται στην σταθερά της ισχύος, συνιστά σε τελική ανάλυση μια φιλοσοφία της ύβρεως, έναν βιολογικό αναγωγισμό που, ανεξαρτήτως προθέσεων, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εργαλείο χειραγώγησης. Με γνώμονα την οπτική του Κονδύλη, η σκέψη του Παπαϊωάννου, αυτού του φιλοσόφου της καταλλαγής, όπως τον αποκάλεσε ο Οκτάβιο Πας, δεν είναι παρά μια εκδοχή πλατωνίζοντος ουμανισμού, που παρά τις επιμέρους συλλήψεις του, στερείται εδραίου ανθρωπογνωστικού θεμελίου.

Παρ’ όλα αυτά, η συνεξέταση του έργου αλλά και της βιοπορείας των δύο αυτών συγγραφέων μπορεί να φέρει στην επιφάνεια και σημεία στα οποία πορεύονται παράλληλα. Κατά τούτη την έννοια, η απόπειρα της αντιπαραβολής τους ίσως φανεί και στο μέλλον εγχείρημα δελεαστικό.

Πηγή: Αντίφωνο, από τον συλλογικό τόμο Αφιέρωμα στον φιλόσοφο Κώστα Παπαϊωάννου, Καβάφεια 2006: Δεκατέσσερις εισηγήσεις, πρόλογος Α. Αποστολόπουλος, επιμ. Δ. Αρμάος, Αθήνα 2008

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ(Complex Adaptive Self-Organizing Systems)

     - «Ε.Ε.»: Κύριε καθηγητά, με τι ασχολείται η Συστηματική Δυναμική και ποιό είναι το πρακτικό της όφελος;

     - Η Συστηματική ή Συστημική Δυναμική (Σ.Δ.) είναι η μετάφραση τού όρου System Dynamics (S.D.). Παρά την συνεχή ανέλιξή της σε μία αισθησιακά και ωφελιμιστικά ελκυστική μέθοδο προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων σε κοινωνικά συστήματα, η Σ.Δ. κινείται μάλλον αργά γιά τούς πολιτικούς και τούς δημοσιογράφους στην Ελλάδα. Ίσως, διότι είναι δύσκολο να μαστορέψει κάποιος ένα συγκλονιστικά τανυσμένο αφήγημα γύρω από 2.500 χρόνια συσσωρευμένης ανθρώπινης γνώσης περί τής δυναμικής ή διαχρονικής συμπεριφοράς συστημάτων. Αλλά είναι συνταρακτικό, το πώς, μιά μέρα, το υποβόσκον παρολί τής επιστημονικής έρευνας, που χαλκεύει την ανθρώπινη γνώση, ξαφνικά μπορεί να αλλάζει τον κόσμο.

Η αρχαία Ελλάδα λοιπόν και μετά οι Η.Π.Α. είναι οι χώρες, που γέννησαν αυτήν την ιδιόρρυθμη μέθοδο, ως τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων, σαν κι αυτά, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα, όπως, π.χ., κάθε επιχείρηση, δήμος, υπουργείο και η οικονομία κάθε χώρας. Η δύναμη τής μεθόδου, αν και αυτή βασίζεται στην εφαρμογή διαφορικών εξισώσεων, προέρχεται από την απλότητά της. Επί αιώνες ήταν κυριολεκτικά κάτω από την μύτη μας, ώστε έτσι δεν την βλέπαμε.

O δρ. Νικόλαος Κ. Γεωργαντζάς, καθηγητής Συστημικής Δυναμικής στο πανεπιστήμιο Fordham τής Νέας Υόρκης.

     Μπορούμε να ορίσουμε τη μέθοδο Σ.Δ. ως τον αέρα, που αναπνέουμε -όχι μεταφορικά, αλλά- στην κυριολεξία:

(εισ)πνοή → Απόθεμα αέρα στούς πνεύμονες → (εκ)πνοή

     Η μέθοδος Σ.Δ. γεννήθηκε από την ανάγκη διαχείρισης τής συμπεριφοράς και απόδοσης δημόσιων και ιδιωτικών κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών συστημάτων, δηλαδή επιχειρήσεων, θεσμών και οργανισμών. Όλοι μας ζούμε καθημερινά γύρω από και μέσα σε επιχειρησιακά και κυβερνητικά οικοσυστήματα, που τα χαρακτηρίζουν διαχρονικά συνυφασμένες δομές αιτίων και αιτιατών. Μερικοί αρχίζουμε σιγά-σιγά να κατανοούμε, πως η φτωχή απόδοση και οι ολέθριες συμπεριφορές, που παρατηρούμε γύρω μας, συχνά είναι συνέπειες λάθος αποφάσεων, που διαχρονικά, έρχονται και κυνηγούν τα κλιμάκια λήψης τους.

     Οι αρμόδιοι διαχείρισης κάθε οργανισμού πρέπει να ξέρουν π.χ. εάν το αρχικό αποτέλεσμα μιας απόφασης ή δράσης στο περιβάλλον τού οργανισμού ενισχύεται ή αμβλύνεται στο χρόνο. Κάτι, που αρχικά δείχνει αθώο, μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην απόδοση ενός οργανισμού. Το όφελος, που η μέθοδος Σ.Δ. φέρνει στην ανθρωπότητα είναι, ότι δείχνει την ολική δομή των διαχρονικά συνυφασμένων αιτίων και αιτιατών ενός συστήματος ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο ή μικρό είναι αυτό. Έτσι, οι αρμόδιοι διαχείρισής του μπορούν να επέμβουν αποτελεσματικά στις επιδόσεις του.

Λειτουργικά, η διαδικασία τής αναπνοής μας δεν διαφέρει καθόλου από άλλες διαδικασίες, όπως αυτές λειτουργίας και διοίκησης επιχειρήσεων και οργανισμών. Ίσως η αναπνοή του, όπως και η ροή νερού στην υδρόγειο, έκαναν τον Ηράκλειτο να αποφανθεί, ότι «τα πάντα ρει», γύρω στο 500 π.Χ.. Το 1958, δηλαδή 2.458 χρόνια μετά τον Ηράκλειτο, ο Jay W. Forrester, στο πανεπιστήμιο Μ.Ι.Τ. τής Μασσαχουσέτης, αφού έχει ήδη σταθεροποιήσει το ραντάρ και ανακαλύψει τη μνήμη (core memory) των ηλεκτρονικών υπολογιστών, έρχεται και συμπληρώνει τον Ηράκλειτο, παρατηρώντας πως, ναι μεν τα πάντα ρει, αλλά σε μία αυστηρή πάντα διαδοχή μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος: (εισ)ροή → Απόθεμα → (εκ)ροή

     Παντρεύοντας λοιπόν την αυστηρή τούτη αλληλουχία μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος με την μεταπολεμικά (1946) ραγδαία εξελισσόμενη επιστήμη τής κυβερνητικής συστημάτων (cybernetics) που, μεταξύ άλλων, μελετά αόρατους βρόχους ή κύκλους ή κυκλώματα δράσης και ανάδρασης (feedback loops), ο dr. Forrester δημιούργησε τη μέθοδο Σ.Δ..

     Το όφελος από την προσέγγιση τής ελληνικής, αλλά και τής παγκόσμιας οικονομίας με συστηματοδυναμική είναι να δούμε, γιά πρώτη ίσως φορά, μία έξοχη θέα των αληθινών διαστάσεων τής οικονομίας, μέσα στην οποία ζούμε. Να δεί το κάθε κλιμάκιο λήψης αποφάσεων, όπως και η κάθε εταιρεία, ελληνική και μη, κάθε τομέας οικονομικής δραστηριότητας και η παγκόσμια κοινωνία πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, όχι στατικά, αλλά δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο.

- «Ε.Ε.»: Τι είναι οι φερομόνες;      - Οι φερομόνες είναι ουσίες, τις οποίες παράγει το σώμα από αδένες, που βρίσκονται στο στόμα, στις μασχάλες, στο στήθος και στη ζώνη των γεννητικών οργάνων. Ικανές να καθορίσουν μία αντίδραση δυναμικής συμπεριφοράς, οι φερομόνες είναι δύο ειδών: αυτές, που χτυπούν το καμπανάκι τής αντίδρασης ενός οργανισμού γρήγορα και αυτές, που είναι βραδείας καύσης. Οι ταχείας επίδρασης φερομόνες προκαλούν άμεσες αντιδράσεις και συμπεριφορές από το άτομο που τις δέχεται: έλξη, ερεθισμό, σήμα κινδύνου, φόβο ή επιθετικότητα. Οι βραδείας επίδρασης φερομόνες δρουν από την αρχή τής βρεφικής ζωής, αλλά καθορίζουν και την ενήλικη μέσα από την οσφρητική μνήμη, παίρνοντας μία θέση πυλώνα στη συμβατότητα, όπως και στην ερωτική και συναισθηματική ζωή των ζώων και των ανθρώπων.

     - «Ε.Ε.»: Αληθεύει, ότι μελετώντας τις φερομόνες των μυρμηγκιών, μπορούμε να σχεδιάσουμε προσομοιωτικά μοντέλα για μαχητικά αεροσκάφη;

     - Ναι, δυστυχώς αληθεύει. Δυστυχώς, διότι εμείς οι άνθρωποι έχουμε τελειοποιήσει το πως σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο. Όπως πολλά άλλα ζώα, έτσι και οι λύκοι τσακώνονται μεταξύ τους. Όμως, οι λύκοι δεν σκοτώνουν ο ένας τον άλλο, ενώ εμείς οι άνθρωποι σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο, συχνά μάλιστα στο όνομα κάποιου θεού.

     Πάντως, η σεξουαλική ζωή γενικά των εντόμων και ειδικά των μυρμηγκιών είναι φλέγον θέμα στις Η.Π.Α.. Πολλοί επιστήμονες μελετούν τη σεξουαλική συμπεριφορά των μυρμηγκιών, διότι αυτή έχει πολλά κοινά με τα επανδρωμένα και μη μαχητικά αεροσκάφη, τα περιβόητα wap. Η διαδικασία προσέλκυσης των αρσενικών μυρμηγκιών από τα θηλυκά με οργανικές φερομόνες είναι παρόμοια με τη διαδικασία ανεύρεσης στόχων με χημικές φερομόνες από μαχητικά αεροσκάφη με ή χωρίς πιλότο.

     Παρόμοιες μελέτες με προσομοιωτικά μοντέλα προϋπάρχουν βέβαια στη σχετική βιβλιογραφία, αλλά στα αποτελέσματά τους οι ερευνητές συχνά δεν καταφέρνουν να διαχωρίσουν τη στοχαστική διασκεδαστικότητα ή διακύμανση από την αιτιοκρατική ή τελεολογική δομή των μοντέλων τους, ούτε στα μυρμήγκια, ούτε στα μαχητικά αεροσκάφη. Έτσι, τα πρακτικά αποτελέσματα είναι συχνά καταστροφικά. Βέβαια, ο διαχωρισμός τής στοχαστικής διακύμανσης από την τελεολογική δομή ενός προσομοιωτικού μοντέλου είναι σχετικά εύκολο να γίνει με τη μέθοδο Σ.Δ., η οποία πάντα εξωτερικεύει επακριβώς τη συστημική δομή όλων των αιτίων και αιτιατών σε κάθε της μοντέλο.

     - «Ε.Ε.»: Τι είναι τα συστήματα CASOS;

     - Ο όρος CASOS έχει να κάνει με Complex Adaptive Self-Organizing Systems, δηλαδή πολύπλοκα, ευπροσάρμοστα, αυτοθεσμιζόμενα συστήματα. Μία πληθώρα συστημάτων γύρω μας λειτουργούν ως CASOS, όπως είναι, π.χ., ολόκληρο το σύμπαν, τα βιολογικά μας οικοσυστήματα και οι αγορές. Η μελέτη συστημάτων CASOS των αποικιών εντόμων δείχνει υπέροχα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς, τα οποία προκύπτουν στα συστήματα τούτα, όπως π.χ. σε αποικίες μυρμηγκιών, αστρικά σμήνη και εκείνα των μελισσών, χωρίς να υπόκεινται σε ένα σύστημα κεντρικού ελέγχου. Αντίθετα, μια ολική περιεκτική λογική χαρακτηρίζει τα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς αυτών των συστημάτων, πρότυπα, που ξεπροβάλλουν ως αποτέλεσμα των τοπικών αλληλεπιδράσεων και αρμονικά διαμοιρασμένου ελέγχου μεταξύ των στοιχείων, που συνιστούν τέτοια συστήματα.

Οι ιδέες σχετικές με τα CASOS παρέχουν ευκαιρίες δημιουργίας πλαισίων διοίκησης επιχειρήσεων και άλλων οικονομικών συστημάτων, που βοηθούν πολλούς οργανισμούς να ανακαλύπτουν εναλλακτικές λύσεις στην ιεραρχική τους οργάνωση μέσω αρμονικά διαμοιρασμένου ελέγχου. Διαδικτυακές κοινότητες εθελοντών ενεργούν ως συστήματα CASOS, δηλαδή αυτοθεσμίζονται στη διαδικασία παραγωγής π.χ. γνώσης (wikipedia.org), γεωγραφικών πυλών διαδικτύου (geoportals), ιστοτόπων με πληροφορίες εμπορικών συναλλαγών (eBay) και δωρεάν λογισμικών (SourceForge.net). Αυτές είναι μερικές από τις πρακτικές εφαρμογές των συστημάτων CASOS, όπου, εκμεταλλευόμενες τη συνδετικότητα τού παγκόσμιου διαδικτύου, κοινότητες συστημάτων CASOS ελκύoυν το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων, διότι επιδεικνύουν ικανότητες καινοτομίας, καθώς δημιουργούν πραγματικές αξίες επιχειρηματικών συναλλαγών.

     Δεν είναι όμως εύκολη δουλειά το να κατανοούμε, να σχεδιάζουμε ή ακόμη και να επηρεάζουμε συστήματα, που συνδυάζουν μεμονωμένες τάσεις αυτονομίας σε μία ολική, περιεκτική αρμονία. Επειδή τα συστήματα γενικά τείνουν από την ευταξία στην αταξία, γιά να μπορεί κάποιος να περιστέλλει ή να περιορίζει την αταξία σε ένα σύστημα με πολλαπλά στοιχεία, είναι υποχρεωμένος να συνδέει το σύστημα με ένα άλλο, στο οποίο η αταξία αυξάνεται.

     - «E.E.»: Μπορείτε να μας δώσετε ένα απτό παράδειγμα CASOS;

     - Ας πάρουμε το απτό παράδειγμα τού έρωτα μεταξύ δύο νέων όπως π.χ. τον περιγράφει ο William Shakespeare, μεταξύ τού Romeo και τής Juliet. Στο κλασσικό τούτο έργο, όπως ακριβώς και στα καθημερινά βιώματα πάθους κάθε ανθρώπου, ο Shakespeare δείχνει, πως ο έρως τής Juliet για τον Romeo εξαρτάται από διαχρονικές αλλαγές στο πάθος της γι΄ αυτόν.

Διαχρονικά, οι αλλαγές στο πάθος τής Juliet επηρεάζονται όχι μόνον από τον δικό της έρωτα γιά τον Romeo, αλλά και από το πώς ο Romeo ανταποκρίνεται στον έρωτά της γι΄ αυτόν. Παρόμοια, ο έρως τού Romeo γιά την Juliet εξαρτάται από διαχρονικές αλλαγές στο πάθος του γι΄ αυτήν. Οι αλλαγές στο πάθος τού Romeo επηρεάζονται όχι μόνο από τον έρωτα, που νοιώθει γιά τη Juliet, αλλά και από το πώς η Juliet ανταποκρίνεται στον έρωτά του γι΄ αυτήν.

     Σκιαγράφωντας τις διαχρονικές αλληλεπιδράσεις τού πάθους των δύο νέων μέσα στην κοινωνία που ζούν, ο Shakespeare δείχνει, πως τα πάθη τού Romeo και τής Juliet αλληλεπιδρούν μεταξύ τους -όχι στατικά, αλλά- δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο. Διαγραμματικά (βλ. παρακάτω σχήμα), το απόθεμα «Έρως τής Juliet» για τον Romeo, μαζί με το απόθεμα «Έρως τού Romeo» γι΄ αυτήν, προκαλούν αλλαγές στο πάθος τής Juliet, επηρεάζοντας έτσι τον έρωτά της γιά τον Romeo. Παρόμοια, ο «Έρως τού Romeo» γιά την Juliet, όπως και ο «Έρως τής Juliet» γι΄ αυτόν, προκαλούν αλλαγές στο πάθος τού Romeo, επηρεάζοντας έτσι τον έρωτά του για την Juliet.

Σχήμα 1: Έρως κατά τον Shakespeare.

     Ο ίσως γιά μερικούς απειλητικός σκελετός άλγεβρας πάνω από το διάγραμμα στο Σχήμα 1 βοηθά στην ποσοτικοποίηση τού έρωτα κατά τον Shakespeare. Η ποσοτικοποίηση αυτή με την σειρά της βοηθά να καταλάβουμε τις πιθανές, δυστυχώς καταστροφικές πολλές φορές, επιπτώσεις στην απόδοση ενός συστήματος. Στο έργο π.χ. τού Shakespeare, μέσα στην κοινωνία που ζούν, ο έρωτας τού Romeo και τής Juliet οδηγεί και τούς δύο νέους στο θάνατο.

     Συγκεκριμένα, η μήτρα των τεσσάρων εξωγενών παραμέτρων στο κέντρο τού διαγράμματος στο Σχήμα 1 βοηθά στη δημιουργία πιθανών σεναρίων, γιά το πώς μπορεί να εξελιχθεί ο έρωτας μεταξύ δύο ανθρώπων τής δικής μας εποχής. Με τις α_ij τιμές στη σχέση (4), στο πρώτο πιθανό σενάριο (Σενάριο Α), είναι ο έρως μεταξύ ενός άστατου χαρακτήρα τού Romeo και τού απόηχού του στη Juliet.

     Στο σενάριο Α ο έρως των δύο εραστών ταλαντεύεται περιοδικά μέσα στο χρόνο. Το παρακάτω διαχρονικό γράφημα (Σχήμα 2α) δείχνει, πως αρχικά, ο έρως τής Juliet ακολουθεί την πτωτική πορεία τού έρωτα τού Romeo καθρεφτίζοντας έτσι σαν απόηχός του τον άστατο χαρακτήρα του. Το γράφημα φάσης (Σχήμα 2β) ναι μεν κρύβει το χρόνο, αλλά τα διαχρονικά βελάκια του δείχνουν πώς ακριβώς εξελίσσεται διαχρονικά ο έρως δύο εραστών άστατου χαρακτήρα. Ο μοντέρνος Romeo και η μοντέρνα Juliet συμβιβάζονται ίσως σε μία σχέση ολκής μέσα στην κοινωνία που ζούν, όπου νοιώθουν πραγματικά έρωτα ο ένας τον άλλο κατά το ένα τέταρτο τού χρόνου (Σχήμα 2β).

Σχήμα 2: Σενάριο Α: Έρως μεταξύ ενός άστατου χαρακτήρα και τού απόηχού του.

(α₁₁ = 0, α₁₂ = -0.5, α₂₁ = 0.5, α₂₂ = 0)

     Στο δεύτερο σενάριο (Σενάριο Β) βλέπουμε τι μπορεί να συμβεί σε ένα ζευγάρι ακόμα και στην όχι και τόσο ρομαντική εποχή που ζούμε, όταν ένας επιφυλακτικός εραστής διαλέγει γιά ταίρι του μία υπερενθουσιώδη Juliet. Παρά τις επιφυλάξεις που τον διακατέχουν, ο μοντέρνος μας Romeo ακολουθεί πιστά την ανοδική πορεία του έρωτα τής Juliet, έστω και κάπως καθυστερημένα (Σχήμα 3α).

Σχήμα 3: Σενάριο Β: Έρως μεταξύ ενός επιφυλακτικού εραστή

και μιάς υπερενθουσιώδους.

(α₁₁ = -0.1, α₁₂ = 0.1, α₂₁ =0 .1, α₂₂ =0 .1)

     Το διαχρονικο βελάκι τού γραφήματος φάσης (Σχήμα 3β) επαληθεύει την ταχεία άνοδο στην ερωτική σχέση τού ζευγαριού. Παρά τις επιφυλάξεις του, ο Romeo ακολουθεί την Juliet στον ακράτητο ενθουσιασμό της, κάνοντας έτσι τον έρωτά τους να μεγαλώνει συνεχώς χωρίς όρια.

     Στο τρίτο σενάριο (Σενάριο Γ) βλέπουμε τι μπορεί να συμβεί στον έρωτα ενός μοντέρνου ζευγαριού, όταν ένας και πάλι επιφυλακτικός εραστής διαλέγει γιά ταίρι του μια γνωστικά ασύμφωνη γυναίκα. Είναι ίσως η «παγκοσμιοποίηση» τής εποχής μας, που δυστυχώς δημιουργεί συνεχώς όλο και περισσότερους γνωστικά ασύμφωνους ανθρώπους.

           

     Στο Σενάριο Γ ο έρως των δύο εραστών ταλαντεύεται και πάλι περιοδικά μέσα στο χρόνο. Το διαχρονικό γράφημα (Σχήμα 4α) όμως, δείχνει, πως ο γνωστικά ασύμφωνος χαρακτήρας τής μοντέρνας μας Juliet τώρα επαληθεύει τις επιφυλάξεις, που διακατέχουν τον Romeo. Έτσι, ο ταλαντευόμενος έρωτάς τους φθίνει σιγά-σιγά και τελικά σβήνει μέσα στο χρόνο. Τα διαχρονικά βελάκια τού γραφήματος φάσης (Σχήμα 4β) δείχνουν την πτωτική πορεία, που ακολουθεί η σχέση τού ζευγαριού. Μερικές φορές ο μοντέρνος Romeo και η μοντέρνα Juliet συμβιβάζονται με μια χλιαρή σχέση μέσα στην κοινωνία που ζούν. Διαχρονικά, νοιώθουν πολύ λίγο και ίσως καθόλου έρωτα ο ένας τον άλλον (Σχήμα 2β).

Σχήμα 4: Σενάριο Γ: Έρως μεταξύ ενός επιφυλακτικού εραστή

και μιας γνωστικά ασύμφωνης.

(α₁₁ = -0.1, α₁₂ = 0.5, α₂₁ = -0.5, α₂₂ = -0.1)

     Τι μπορεί όμως να συμβεί, όταν ένας από τους δύο εραστές παρέχει ενθουσιασμό και η άλλη ηδονοθηρία; Στο τέταρτο σενάριο (Σενάριο Δ), που ποσοτικοποιούμε εδώ, ο μοντέρνος μας Romeo παίζει το ρόλο τού υπερενθουσιώδη εραστή και η μοντέρνα μας Juliet παίζει το ρόλο μίας ηδονοθηρικής γυναίκας.

 

Σχήμα 5: Σενάριο Δ: Έρως μεταξύ ενός υπερενθουσιώδη εραστή

και μιας ηδονοθηρικής.

(α₁₁ = 0.1, α₁₂ = 0.5, α₂₁ = -0.5, α₂₂ = 0.1)

     Στο Σενάριο Δ ο έρως των δύο εραστών ταλαντεύεται γιά ακόμη μιά φορά μέσα στο χρόνο. Το διαχρονικό γράφημα (Σχήμα 5α) όμως τώρα δείχνει, πως ο ηδονοθηρικός χαρακτήρας τής μοντέρνας μας Juliet από τη μια πλευρά, μαζί με τον ακράτητο υπερενθουσιασμό, που διακατέχει τον Romeo από την άλλη πλευρά, οδηγούν τον ταλαντευόμενο έρωτα τού ζευγαριού σε φοβερά επικίνδυνα ύψη, αλλά και σε τρομακτικά επικίνδυνα βάθη. Ίσως κάπως έτσι να φανταζόταν τον έρωτα ο Shakespeare, που, εν μέσω κοινωνικών εμποδίων, κλείνει το έργο με το θάνατο τού ζευγαριού. Τα διαχρονικά βελάκια τού γραφήματος φάσης (Σχήμα 5β) δείχνουν την ανοδικά ταλαντευομένη πορεία, που ακολουθεί η σχέση τού ζευγαριού.

     Η μέθοδος Σ.Δ. βοηθά κερδοσκοπικές και μη εταιρείες, καθώς και κυβερνητικούς οργανισμούς στη δημιουργία διαδικασιών, που διασφαλίζουν προκοπή στην πληροφόρηση και στην αποτελεσματική τους διακυβέρνηση. Εδώ βλέπουμε, πως ακόμα και στις προσωπικές μας σχέσεις, η Συστηματική Δυναμική μπορεί να μας χρησιμεύσει. Από τα τέσσερα παραπάνω ποσοτικοποιημένα σενάρια, ποιό ανταποκρίνεται στις δικές σας ανθρώπινες σχέσεις; Και ποιές ακριβώς είναι οι τιμές των εξωγενών παραμέτρων, που επηρεάζουν το συναισθηματικό σας κόσμο; Ή εκείνον των παιδιών σας;

     - «Ε.Ε.»: Πώς μπορούν τα συστήματα CASOS να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε κοινωνικά φαινόμενα, όπως η «Αθηναϊκή Δημοκρατία»;

     - Να μία πάρα πολλή όμορφη ερώτηση. Και μάλιστα σωστά διατυπωμένη, καθ΄ όσον η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπήρξε πραγματικά ένα κοινωνικό φαινόμενο σε εξέλιξη. Είναι επίσης η αυθεντική δημοκρατία ένα πολύπλοκο, ευπροσάρμοστο, αυτοθεσμιζόμενο πολιτικό σύστημα, δηλαδή ένα CASOS.

Και μιλώντας γιά εξέλιξη, πρέπει να πάμε πίσω στον Εμπεδοκλή, τού οποίου η φιλοσοφική σκέψη φτάνει σε πεδία ασύλληπτα, όχι μόνον γιά την εποχή του, αλλά και γιά τη δική μας εποχή. Μερικοί τον θεωρούν πρόδρομο τού Δαρβίνου. (Σ.σ. βλ. Η θεωρία τής Εξέλιξης στη φιλοσοφία τού Εμπεδοκλή). Σε πολλά αποσπάσματα τού Εμπεδοκλή από τον Διογένη Λαέρτιο και τον Σιμπλίκιο, η έννοια των στοχατικών αλλαγών ή μεταβολών, αλλά και η επίδρασης τής τύχης στο δημιουργικό έργο τής φύσης είναι εναργής και σαφής.

     Ο Εμπεδοκλής δέχεται την πανάρχαια, παραδοσιακή γνώση για τη «Μητέρα Γη» -όχι με τη θεϊκή της σημασία, αλλά- με τη φυσιοκρατική της έννοια, ως μητέρας των επί τής Γης δημιουργημάτων και των εμβιούντων όντων. Τα «αλλοιωπά ριζώματα» τού Εμπεδοκλή συνενούμενα όχι μόνον αλλάζουν τις αρχικές τους μορφές και δίνουν καινούργιες, αλλά και επεμβαίνουν αλλάζοντας τίς μορφές των ήδη υπαρχόντων όντων, όπως π.χ., μια μετάλλαξη σε γονιδιακό επίπεδο, σύμφωνα με τις σημερινές επιστημονικές γνώσεις.

Οι σκέψεις τού Εμπεδοκλή είναι τόσο διαυγείς, ώστε δίνουν τη σημερινή θεώρηση της εξελικτικής πορείας των οργανισμών, από τους κατώτερους θαλάσσιους οργανισμούς στους ανώτερους επίγειους, με κορωνίδα τον άνθρωπο. Φαίνεται ότι είχε συλλάβει στην σκέψη του την συμμετοχή τής τύχης στον τρόπο δημιουργίας: «αρχήν φησι γενέσθαι ως έτυχε». Δεν ήταν δυνατόν να γνώριζε ο Εμπεδοκλής τις διεργασίες των γονιδίων μέσα στο κύτταρο, αλλά αυτό που σήμερα γνωρίζουμε, που γίνεται σε μοριακό επίπεδο, το εξέφρασε με μία εκπληκτική σκέψη τυχαίας συνένωσης των μερών τού σώματος, που είχαν πρωτοδημιουργηθεί, όπως περιγράφει σε πολλά αποσπάσματά του.

     Βλέπουμε λοιπόν, πως το CASOS τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας έχει πίσω του ένα απόθεμα γνώσης για τις στοχαστικές διακυμάνσεις και την επίδραση τής τύχης στο δημιουργικό έργο τής φύσης. Οι πρόγονοί μας γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν τις στοχαστικές διακυμάνσεις των CASOS και την επίδραση τής τύχης έναντι των κινδύνων, που απειλούσαν τη δημοκρατία. Γνώριζαν, ότι η διαπλοκή μεταξύ των εξουσιών είναι κίνδυνος μέγας. Αν η διαπλοκή τούτη δεν ελεγχόταν μέσω τής τύχης, ήταν θέμα χρόνου να φτάσει στη δικαστική εξουσία και άρα να αλλοιώσει παντελώς τη δημοκρατία. Όταν αυτοί, οι οποίοι εξουσιάζουν, διαπλέκονται με εκείνους, που βρίσκονται εκεί για να τους ελέγχουν, είναι θέμα χρόνου όλοι μαζί να ελέγξουν και τους δικαστές για να συνεχίσουν τα εγκλήματά τους.

     Έτσι, οι Έλληνες νομοθέτες δημιούργησαν μια δυναμική, που δεν επέτρεπε στις εξουσίες να διαπλέκονται. Η δυναμική τούτη εξασφαλιζόταν όχι μόνον από τον απλό διαχωρισμό των εξουσιών, αλλά και από τη διαφορετικότητα στον τρόπο στελέχωσής τους.

     Το μεγάλο δηλαδή μυστικό τής λειτουργίας τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας βρίσκεται, στο ότι τα δύο κύρια όργανα εξουσίας της -η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία- στελεχωνόταν με διαφορετικό τρόπο. Οι στρατηγοί, που έφεραν την εκτελεστική εξουσία, την οποία σήμερα φέρει π.χ. ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί, εκλέγονταν, ενώ οι βουλευτές, οι οποίοι έλεγχαν αυτήν την εξουσία, κληρώνονταν. Εκλέγονταν δηλαδή οι αντιπρόσωποι και κληρώνονταν οι εκπρόσωποι τού δήμου των πολιτών. Οι διαφορές μεταξύ αυτών των ιδιοτήτων είναι ασύλληπτα μεγάλες. Δεν έχουν καμμία σχέση μεταξύ τους σε ό,τι αφορά τη διαδικασία επιλογής και τη λίστα των προσόντων, που απαιτεί η κάθε ιδιότητα, για να αποδώσει, όπως απαιτεί η ομαλή λειτουργία τής δημοκρατίας.

     - «Ε.Ε.»: Γιατί στην Ελλάδα δεν υπάρχει πανεπιστημιακή έδρα Συστηματικής Δυναμικής;

     - Ίσως, διότι τα ελληνικά μυρμήγκια δεν μασάνε. Τα ξέρουμε ήδη όλα στην πατρίδα... Αστειεύομαι βέβαια, αλλά ίσως είναι θέμα χρόνου, γνώσης, επίγνωσης και σωστής διακυβέρνησης τού κάθε πανεπιστήμιου στην Ελλάδα, που προετοιμάζει τα στελέχη επιχειρήσεων και τούς κρατικούς λειτουργούς τής Ελλάδας τού αύριο.

           

Οι πολλαπλές παραπομπές τής Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο γιά θέματα Eurostat δείχνει, πως μάλλον χρειάζονται έδρες Συστηματικής ή Συστημικής Δυναμικής στην πατρίδα μας, καθ΄ όσον εξακολουθούν να απουσιάζουν από την Ελλάδα διαδικασίες, που να διασφαλίζουν τη διάφανη πληροφόρηση. Ίσως επί τούτου πρέπει να σας τονίσω, πως στην Τουρκία ήδη υπάρχουν ακόμα και μεταπτυχιακά προγράμματα Συστημικής Δυναμικής σε πανεπιστημιακά τμήματα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οικονομικών. Το ίδιο στην Αγγλία, Αίγυπτο, Γερμανία και Ιταλία. Σφίγγει ο κλοιός, δε νομίζετε;      Πάντως είναι μάλλον παράδοξο, το πως, αν και ξεκίνησε από τον Ηράκλειτο, στην Ελλάδα η μέθοδος Σ.Δ. παραμένει μία επιστήμη τού μέλλοντος. Συνδυάζει τον μαθηματικό τρόπο σκέψης (πρακτική) με τη φιλοσοφία (θεωρία), που αντλεί και συνθέτει από έρευνα σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, προκειμένου να δώσει λύσεις ή προτάσεις μέσα από μαθηματικά μοντέλα σε μεγάλα προβλήματα τής ανθρωπότητας. Έχει μπει στην αμυντική πολιτική των ΗΠΑ και άλλων μεγάλων χωρών, σε προγράμματα που χρηματοδοτούν οι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες τού κόσμου, αλλά και στην απλή καθημερινότητα μέσα από προγράμματα, που καταρτίζουν συστηματοδυναμικοί επιστήμονες για την τοπική αυτοδιοίκηση.

*     *     *

     Ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος προσέγγισης και προτυποποίησης προβληματικών καταστάσεων, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα, η μέθοδος Σ.Δ. είναι και ο πλέον σύγχρονος τρόπος προσέγγισης κάθε δυναμικού προβλήματος, από το πιό απλό μέχρι το πιό σύνθετο. Ίσως έναν παρόμοιο ενθουσιασμό με εκείνον τής Juliet στο δεύτερο σενάριο χρειάζεται ο ελληνικός μας κόσμος παγκόσμια, η ομογένεια τής Β. Αμερικής και ειδικά εμείς εδώ στη Νέα Υόρκη πάνω στην πίστη μας για τα εθνικά μας θέματα (όχι εθνικιστικά).

     Ας ελπίσουμε ότι ο ακράτητος έρως μερικών από εμάς γιά τον ελληνικό κόσμο θα κάνει και όλους τούς άλλους Έλληνες και μη να ακολουθούν, έστω και καθυστερημένα. Οι πρωτοποριακές αρχές και βάσεις τού ελληνικού πολιτισμού υπόσχονται και δίνουν τα απαραίτητα θεμέλια, που η κονωνία μας χρειάζεται σήμερα, ειδικά γιά μία ανθρωποκεντρική έναντι τής νομισματοκρατούμενης οικονομίας, σε μία ορθολογική αντιμετώπιση τού φαινομένου, που καλούμε παγκοσμιοποίηση.

Γιάννης ΛάζαρηςΗλεκτρολόγος-Μηχανολόγος Ε.Μ.Π.

  

Nicholas C. GEORGANTZAS
Professor, Management Systems
Director, System Dynamics
ConsultancyFORDHAM UNIVERSITY BUSINESS SCHOOLS
113 West 60th Street, Suite 617-D
New York, NY 10023-7484U.S.A.

Πηγή: http://www.freeinquiry.gr/pro.php?id=1748, 6.12.2010

 Αναδημοσίευση:http://www.berlin-athen.eu/index.php?id=205&tx_ttnews[pointer]=21&tx_ttnews[backPid]=133&tx_ttnews[tt_news]=1822&cHash=6a7e370bb3156391f0bb52f6c9bae0a4